Lem jasnowidz? Literacki Patron 2021 roku

Czy wiedziałeś, że Stanisław Lem jest prekursorem literatury science fiction w Polsce? Przez wielu uznawany za geeka, przeniósł polską literaturę na zupełnie inny poziom. Przyznawał, że już za młodu fascynowały go podróże kosmiczne, a wszystkie dziewczyny odstraszał opowieściami o gwiazdach. W tym roku mija setna rocznica urodzin literata, który naginając prawa fizyki, stworzył zupełnie nowy obraz fantastyki. Odkryj sekrety jednego z literackich patronów 2021 roku.

Jak to się zaczęło?

12 lub 13 września 1921 roku we Lwowie narodził się Stanisław Lem – chłopiec początkowo taki, jak wszyscy, który później zasłużył sobie na miano nie tylko pisarza i krytyka, ale również filozofa i futurologa. Zmienił oblicza świata i fantastyki, a nawet przewidział przyszłość! Mimo że jako dziecko lubił spędzać czas z rówieśnikami, najbardziej zajmowało go konstruowanie wynalazków i eksperymentowanie. Jego ojciec udostępniał mu polskie i światowe klasyki, które wpływały na jego myślenie o przyszłości.

Jakie książki ukształtowały Stanisława Lema?

Warto wspomnieć tutaj o zbierze Demon ruchu Stanisława Grabińskiego – pisarza, który wprowadził zjawiska nadnaturalne do nowoczesnego świata. Jego opowiadania wypełnione są upiorami – duchami i wampirami, a wszystkie poruszają się w początkach XX wieku. Ludowe wierzenia przeplatają się tutaj z nowoczesną techniką. Widmowe stacje kolejowe miały swój zaczątek w opowieściach grozy polskiego twórcy, a zdaniem Lema mogły konkurować w rywalizacji z tekstami europejskimi.

Mimo że w rozmowie z Janem Gondowiczem Lem stwierdził, że rozczarował się wizją księżyca zawartą w Trylogii księżycowej Jerzego Żuławskiego, futurolog bardzo cenił zwłaszcza pierwszą część serii: Na srebrnym globie. Rękopis z księżyca. W wizji Żuławskiego na początku XXI wieku z Afryki wyrusza wyprawa na Księżyc z pięcioma śmiałkami, którzy mają ocenić, czy panują tam warunki odpowiednie do życia człowieka. Po 50 latach pracownik obserwatorium znajduje pamiętnik członka zapomnianej już ekspedycji. Żuławski swoje książki potraktował jako pretekst do rozmyślań nad ludzką cywilizacją oraz tworzonymi ustrojami społeczno-politycznymi.

Nie można zapominać o Ziemskich światach Władysława Umińskiego, czyli opowieściach, których wyznacznikiem było odkrywanie nieznanego i przekraczanie ludzkich ograniczeń. Historie wypełnione były genialnymi wynalazkami i ekscentrycznymi ekspedycjami. Umiński podejmował tematy elektryczności, przemysłu, dinozaurów, kosmosu, lotnictwa. Raczej nie starał się kreować nowych wynalazków, ale rozważał to, w jaki sposób będą rozwijać się te już istniejące. Ciekawostką może być fakt, że to dzięki Umińskiemu w polskim słowniku pojawiło się słowo „samolot” (wcześniej posługiwano się nazwą „aeroplan”).

Jak Stanisław Lem przewidział przyszłość?

Pisarz specjalizował się szczególnie w fantastyce socjologicznej. Głównym tematem tej odmiany jest społeczeństwo przyszłości. Obraz świata i społeczeństwa zaprezentowany w fantastyce naukowej nie napawał optymizmem, a bohaterowie nieuchronnie ponosili porażkę, ponieważ los jednostki był zdeterminowany przez wszechobecną kontrolną funkcję państwa.

Mimo że w swojej twórczości Lem posługiwał się nieistniejącymi terminami, urządzenia, które opisywał, istnieją w dzisiejszych czasach, a my posługujemy się nimi każdego dnia.

• W powieści Powrót z gwiazd Lem przewidział upadek papierowej książki i stopniowe wprowadzanie ery książek elektronicznych. Wspomina on o optonie, czyli urządzeniu, które odtwarzało treści zapisane na kryształkach. Tak Lem definiował opton: „Był nawet podobny do książki, ale o jednej, jedynej stronicy między okładkami. Za dotknięciem pojawiały się na niej kolejne karty tekstu”. Czyżby twórcy Kindla inspirowali się wizją polskiego futurologa?

Mało tego! Już wtedy Lem pisał o lektonach, które odczytywały treść. Tekstów w świecie przyszłości można było swobodnie słuchać, a nawet dostosowywać rodzaj, tempo i modulację głosu.

• W Dialogach Lem wspomina o możliwości połączenia komputerów o dużej mocy. Celem tego miało być zwiększenie możliwości przetwarzania danych. Uważał, że „wskutek stopniowego zrastania się wszystkich informatycznych maszyn i banków pamięci powstaną kontynentalne, a potem nawet planetarne sieci komputerowe”. Mimo wszystko, kiedy powstał Internet, był zaskoczony przede wszystkim faktem, że „na świecie jest tylu idiotów”.
• Jednocześnie Lem wysunął pomysł, że powstanie „Biblioteka Trionów”, czyli wirtualna baza danych, do której będą mieli dostęp wszyscy ludzie. W twórczości Lema Triony, czyli kryształki kwarcu, których strukturę można było zmieniać, to współczesne pendrive’y. Trion miał magazynować „wszystko, co można przedstawić w sposób dostępny odczytaniu wzrokiem”, ale także dźwięki i głosy ludzi. Aktualnie pomysł utożsamiany jest z Internetem lub wyszukiwarką Google. Niektórzy wciąż liczą na opcję „zapisu woni”, o której również wspomina filozof. 

Czy Lem przewidział przyszłość?

Wielu uważa, że w jego wyobrażeniach pojawiają się pomysły, które realizowano nawet kilka dekad później. Szczegółowość opisów zachwyca i przeraża jednocześnie. Pisarz przewidział nawet stworzenie smartfonu i druku 3D, nie mówiąc już o wielkiej symulacji jak ze świata Matrixa. Zachęcamy do zapoznania się z twórczością pisarza, który już w połowie XX wieku wymyślił to, co długo nie śniło się innym filozofom.

Ciekawostki z życia Stanisława Lema

• Inspiracją do powstania jednej z najpopularniejszej gry na świecie The Sims była twórczość Stanisława Lema. Will Wright wymienia na piedestale Cyberiadę, w której to Trurl, bohater opowiadania, tworzy żywy mikroświat wielkości pudełka. Jest to symulowana cywilizacja, którą miałby rządzić upadły dyktator Klapaucjusz.
• Amerykański pisarz Philip K. Dick uważał, że Stanisław Lem albo nie istnieje, albo nie jest jedną osobą. Sądził, że może być radzieckim agentem, który szerzy propagandę za żelazną kurtyną.
• Turecki grafik Polat Yarisci w jedenastą rocznicę śmierci Lema stworzył animację, która przedstawia pogrzeb futurologa. Dokonują go roboty ze świata Cyberiady.

• Pierwszy polski sztuczny satelita naukowy nazywa się „Lem”.
• Lem urodził się w lekarskiej rodzinie. Jego żona również była lekarką. Do zakończenia studiów medycznych brakowało mu jednego egzaminu.

Patroni Literaccy 2021

W tym roku mija setna rocznica urodzin Lema, Baczyńskiego i Różewicza, a także dwusetna rocznica urodzin Norwida. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2021 Rokiem Stanisława Lema, Cypriana Kamila Norwida, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Różewicza.

Uzasadnienia decyzji związanej z wyborem patronów literackich 2021:

1. „W swoich rozważaniach nad kondycją współczesnego człowieka, skutkami postępu technicznego i cywilizacyjnego [Stanisław Lem] dostrzegał wiele zagadnień fundamentalnych dla kultury i myśli współczesnej”.
2. „Twórczy wkład Norwida w nowoczesną polską literaturę, a szerzej w polską kulturę, jest ogromny, na wielu polach decydujący”.
3. „W uznaniu zasług Krzysztofa Kamila Baczyńskiego dla polskiej sztuki, dla polskiej niepodległości i polskiej kultury […]”.
4. „Filozoficzna i egzystencjalna głębia obecna w twórczości Różewicza ma charakter uniwersalny, dzięki czemu nie tylko trafia do odbiorców z całego świata, ale jeszcze długo będzie oddziaływać na współczesną literaturę polską”.

Wydarzenia literackie

Warto zaznaczyć, że rok 2021 przepełniony jest licznymi wydarzeniami literackimi, które tworzone są ku czci patronów literackich. Tegoroczne Targi Książki w Krakowie będą inspirowane twórczością Lema. Na targach warszawskich, które trwały od 9 do 12 września 2021 r., odbyły się spotkania odnoszące się do fantastyki. Jednym z nich było zestawienie Stanisława Lema z rosyjskim czytelnikiem. Aktualnie w Krakowie trwa festiwal „Bomba Megabitowa”, który łączy świat kultury, technologii i nauki i jest inspirowany twórczością Lema.

W miastach w całej Polsce organizowane są konkursy, festiwale, warsztaty i innego typu wydarzenia poświęcone twórczości Lema, Norwida, Różewicza i Baczyńskiego. Powstają one z inicjatywy szkół, bibliotek, instytucji kultury.

Na stronie Gandalf.com.pl znajdziecie najważniejsze dzieła literackie Stanisława Lema oraz pozostałych polskich literatów. Uczcijmy ich pamięć, czytając!