Paradoks dobra (twarda)

e Elizabeth Marshall Thomas zatytułowała swoją książkę o !Kung The Harmless People, praca Jean Briggs o Inuitach ukazała się pod tytułem Never in Anger, a opracowanie Paula Malone poświęcone plemieniu Penan z Borneo -- The Peaceful People26. Przemoc domowa jest czymś strasznym i zjawiska tego w żadnym przypadku nie wolno lekceważyć. Warto jednak zadać pytanie, dlaczego -- nawet mimo tej traumy, w jakiej za sprawą mężczyzn nieustannie muszą żyć kobiety -- my, ludzie i tak jesteśmy mniej agresywni od naszych najbliższych zwierzęcych krewnych. Wojna to jednak całkiem coś innego. Nie tak dawne w sumie wydarzenia w Demokratycznej Republice Kongo dobitnie ilustrują tę przepaść między (względnym) spokojem utrzymywanym w domu a gwałtem zadawanym obcym. Po ludobójstwie dokonanym w 1994 roku na rwandyjskich Tutsi i pojawieniu się milicji Hutu w Kongo lasy Ituri stały się polami śmierci. Ituri byli ofiarami i pierwszej i drugiej wojny w Kongo, które trwały od roku 1996 do 2008. Życie na tych ziemiach stało się koszmarem. Uzbrojone bandy napadały na wsie, zabijały i gwałciły ich mieszkańców. W samym Ituri i na sąsiadujących z nim wschodnich obszarach Konga zginęło co najmniej pięć milionów ludzi. Setki tysięcy kobiet zostało zgwałconych27. Może się zdarzyć, że w jakiejś społeczności nie ma wojen nawet przez długie lata, ale gdy zaczną się znowu, liczba ofiar zdecydowanie przewyższa to, co obserwujemy u szympansów i innych naczelnych. Lawrence Keeley analizował liczby ofiar takich konfliktów w małych społecznościach rolniczych i łowiecko-zbierackich i, jak oszacował, zabitych w konfliktach międzygrupowych było proporcjonalnie nie tylko więcej niż w stadach prymatów, ale również więcej niż w Rosji, Niemczech, Francji i Japonii między rokiem 1900 a 1990, mimo że w tym czasie te kraje uczestniczyły w dwóch wojnach światowych i poniosły w nich olbrzymie straty28. Część naukowców kwestionuje, co prawda, dokładność wyliczeń Keeleya i średnie wartości współczynników, które przyjął29, ale nawet surowe dane nie pozostawiają wątpliwości -- proporcja ofiar konfliktów międzygrupowych w małych społecznościach jest szokująco wysoka. Oczywiście od tej reguły są pewne wyjątki i obserwujemy znaczące różnice międzykulturowe oraz między epokami, niemniej ogólne tendencje rysują się do dość wyraźnie. W porównaniu z innymi prymatami jesteśmy wyjątkowo mało agresywni w codziennym życiu, a jednocześnie toczymy między sobą wyjątkowo brutalne wojny, na których zabijamy się bez litości. To właśnie nazywam ,,paradoksem dobra". ROZDZIAŁ 2. DWA TYPY AGRESJI Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 3. UDOMOWIENIE CZŁOWIEKA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 4. HODOWANIE ŁAGODNOŚCI Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 5. DZICY UDOMOWIENI Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 6. REGUŁA BIELAJEWA I EWOLUCJA CZŁOWIEKA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 7. PROBLEM TYRANÓW Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 8. KARA GŁÓWNA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 9. DO CZEGO DOPROWADZIŁA DOMESTYKACJA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 10. EWOLUCJA DOBRA I ZŁA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 11. WŁADZA ABSOLUTNA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 12. WOJNA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. ROZDZIAŁ 13. PARADOKS ROZWIĄZANY Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. POSŁOWIE Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. PODZIĘKOWANIA Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka. PRZYPISY I PRZYPISY BIBLIOGRAFICZNE WSTĘP: CNOTA I WYSTĘPEK W EWOLUCJI CZŁOWIEKA 1. Wpis w ,,Dzienniku", 1 maja 1958, [w:] Payn, Morley, red., 1982. 2. Jakkolwiek Rousseau powszechnie uchodzi za twórcę idei ,,szlachetnego dzikusa", w istocie wcale nie głosił on poglądu, jakoby człowiek był z natury dobry i pokojowo usposobiony. Por.: przypis 10. w Rozdziale 1. 3. Dobzhansky 1973, s. 125. 4. Huxley 1863, s. 151. 5. Barash 2003, s. 513. 6. Kelly 1995, s. 337. 7. Darwin 1872, s. 1266. 8. Fitzgerald 1936, s. 69, 70. ROZDZIAŁ 1. PARADOKS 1. Bailey 1991; Grinker 1994. 2. Heider 1972. Heiderowi towarzyszyła niewielka grupa współpracowników. Robert Gardner, doświadczony filmowiec, spędził z nim pięć miesięcy i nakręcił film Dead Birds, najpełniejszy chyba filmowy zapis prymitywnej wojny. To klasyczny już dokument, nadal bardzo popularny wśród antropologów. Dźwiękowcem był Michael Rockefeller, który w 1961 roku zaginął na wybrzeżu Asmat, najprawdopodobniej zabity przez autochtonów