Jeśli to jest kobieta

przedsiębiorcą - sklepiki, produkcja rolna, drób przemysłowy. Jego kieszenie są być może pełne czekolady, ale wszystko, czego tylko się dotknie, zamienia się w złoto. Jest przede wszystkim posiadaczem ziemskim. Jego hektary rozciągają się na zboczu wzgórza schodzącego aż do miasteczka. Latem widać tam rolników spowitych chmurą pylących ziaren, pracujących wśród jasnych, palących kłosów, pośród świerszczy, których gra przypomina trzaskanie ognia. Żną bez wytchnienia, nie skarżą się, gdyż szanują kościelnego; od dawna już w systemie feudalnym w klasztorze to chrześcijanie są panami, a muzułmanie uprawiają ich ziemię. Podczas gdy do życia zakrada się czas wojennego niedostatku, narasta niechęć do chrześcijan: ludzie zazdroszczą im systematycznie nawadnianych pól i zadbanych domów z ogrodami; gniew wzbudzają nawet dyplomy uniwersyteckie. Najmłodsi czują, że nic do nich nie należy, nawet ta ziemia, która, wierzą w to, jest własnością islamu. W 1991 roku islamizm odradza się z popiołów nacjonalizmu, a wpływy chrześcijan w Khidirze ostatecznie stwarzają problemy; ojciec Marie wie, że przemoc w Iraku rodzi się tak szybko, jak powstaje burza piaskowa na pustyni. * ,,Pustynna Burza", tak zresztą nazwali Amerykanie swoją wojnę. George Bush senior wezwał Kurdów na północy i szyitów na południu do powstania przeciwko Saddamowi. Wkrótce jednak zdał sobie sprawę, że krajowi grozi rozpad w wyniku podsycanych przez niego powstań etnicznych i wyznaniowych. A to nie służy interesom. Amerykanin ogłosił więc zawieszenie broni in extremis, uratował Saddama i zezwolił swym helikopterom zrzucić na rebeliantów napalm i fosfor. To nie były jeszcze czasy brutalnej szczerości Donalda Trumpa, stąd ta nagła zmiana strategii Ameryki, która wcześniej zawsze przedstawiała swoje interesy jako konieczność działania dla dobra ludzkości, była tak zaskakująca, że zadziwiła zarówno naiwnych, jak i cyników. * Marie oddala się od swoich dawnych kolegów z klasy. Nawet Ahmed, jej przyjaciel z dzieciństwa, przerwał naukę, by pracować w polu u ojca. Zdarza się, że gdy podczas żniw Marie przemierza rowerem drogę wzdłuż łanów pszenicy, on zastyga z kosą w milczeniu, patrząc na nią, tak odległą, tak kobiecą. Kiedy późną jesienią 1992 roku kościelny umiera na raka w szpitalu w Bagdadzie, mieszkańcy wioski odprowadzają jego ciało do klasztoru. Tego dnia w żałobnej procesji jednoczą się ubrane na czarno rodziny chrześcijańskie i rodziny muzułmańskie w bieli. Matka Marie w małym zeszycie odnotowuje nazwisko każdego, kto w miarę swych możliwości przyniósł żałobny podarek: worek mąki, daktyle, głowa cukru. W Iraku śmierć jest obecna na każdym kroku, więc wkrótce może przyjdzie odwzajemnić się podobnym darem. Mogłaby jednak odpuścić sobie to żmudne rozliczanie: skoro ojca już nie ma, rodzina nie będzie więcej przystawać z muzułmanami. W Iraku ludzie umierają licznie i często, wkrótce trzeba będzie oddać to, co każdy z nich ofiarował. Przypisy 1 Cytat z wiersza Paula Éluarda, Comprenne qui voudra (1944), przeł. Katarzyna Marszałkowska. Wszystkie przypisy u dołu strony, jeśli nie podano inaczej, pochodzą od tłumaczki. Przypisy Autorów i odniesienia bibliograficzne znajdują się na końcu książki. 2 Sabaya - określenie używane przez ISIS (Państwo Islamskie w Iraku i Syrii) na porwane i zniewolone Jazydki, niewolnice seksualne. W oryginalnej wersji książki występuje termin sabiya, w tłumaczeniu zamieniony na pojawiające się w polskich tekstach określenie sabaya. 3 Mowa o publikacji Lécriture ou la vie (Literature or Life), która ukazała się w języku polskim w 1994 roku pod tytułem Dzieła życia; przywołane powyżej fragmenty przeł. Katarzyna Marszałkowska. 4 Chodzi o wioskę Siba Sheikh Khidir (Jazeera), niedaleko Mosulu. 5 Harry Charles Luke (1884-1969) - brytyjski urzędnik służb kolonialnych, długie lata spędził na Bliskim Wschodzie, autor publikacji Mosul and Its Minorities [Mosul i jego mniejszości], która wyszła drukiem w 1925 roku (przyp. red.). 6 Gertrude Bell (1868-1926) - brytyjska podróżniczka i archeolog, wraz z T. E. Lawrencem odegrali znaczącą rolę przy powstawaniu Iraku. 7 Thomas Edward Lawrence (1888-1935) - brytyjski archeolog, wśród arabskiej ludności zyskał przydomek Lawrence z Arabii. 8 Kefija - rodzaj chusty, popularna arafatka. 9 Diszdasza - długi strój, rodzaj tuniki, najczęściej w kolorze białym, noszony przez mężczyzn na Półwyspie Arabskim. 10 Ofensywy irańskie w Iraku w latach 1982-1988, zwane ,,Dawn", czyli ,,Świt" (pierwsza ,,Przed świtem", ostatnia ,,Świt 10"). 11 Chodzi prawdopodobnie o medresy Uług Beka i Abd al-Aziz Chana z charakterystycznym sklepieniem ponad bramą, przypominającym plaster miodu. 12 Dolma - odpowiednik polskich gołąbków zawijanych w liście winogron.