Ebook Iluzjonista mobi,epub

u­ro­pie sta­ła się War­sza­wa, w któ­rej żyło po­nad 220 ty­się­cy przed­sta­wi­cie­li na­ro­du wy­bra­ne­go. Na dru­gim miej­scu był Bu­da­peszt, ze 166 ty­sią­ca­mi miesz­kań­ców na­ro­do­wo­ści ży­dow­skiej. (W Wied­niu było ich 147 ty­się­cy, w Ode­ss­sie 139 ty­się­cy, a w Ło­dzi 99 ty­się­cy). Pań­stwo We­isz miesz­ka­li przy uli­cy, któ­ra obec­nie nosi imię Mi­hálya Tánc­sic­sa (Táns­sics Mi­hály utca), wte­dy jed­nak na­zy­wa­ła się po pro­stu Ży­dow­ską. Pod nu­me­rem 7 stał tam (i stoi oczy­wi­ście do dzi­siaj) pa­łac Er­do­dych-Ha­tva­nych, z pięk­ny­mi, ar­ty­stycz­nie ku­ty­mi kra­ta­mi bra­my i bal­ko­nu, w któ­rym w roku 1800 miesz­kał Lu­dwig van Beetho­ven. Są­sied­ni gmach, nu­mer 9, peł­nił w śre­dnio­wie­czu rolę men­ni­cy i za­jaz­du kró­lew­skie­go, a w XIX wie­ku - wię­zie­nia dla po­li­tycz­nej opo­zy­cji, mię­dzy in­ny­mi dla La­jo­sa Kos­su­tha i Mi­hálya Tánc­sic­sa. Po prze­ciw­nej stro­nie uli­cy, pod nu­me­rem 26 wzno­si­ła się śre­dnio­wiecz­na sy­na­go­ga, miej­sce pra­cy pana Sa­mu­ela. Dom We­iszów był tra­dy­cyj­nym ży­dow­skim miesz­ka­niem. Każ­de drzwi obo­wiąz­ko­wo wy­po­sa­żo­ne były w me­zu­zę, czy­li umiesz­czo­ny w fu­te­ra­le zwój per­ga­mi­nu z na­pi­sa­ną od­ręcz­nie mo­dli­twą Sze­ma, przy­twier­dzo­ny do pio­no­wej czę­ści fu­try­ny. Po­boż­ny Żyd, prze­cho­dząc przez drzwi, do­ty­kał me­zu­zy pal­ca­mi, a na­stęp­nie pod­no­sił ją do ust. Wie­lu na­wet nie­orto­dok­syj­nych Ży­dów ma me­zu­zę, przy­najm­niej na fu­try­nie swo­ich drzwi wej­ścio­wych, uwa­ża się ją bo­wiem po­wszech­nie za ro­dzaj ta­li­zma­nu strze­gą­ce­go dom przed złem. Na ścia­nie od stro­ny Je­ro­zo­li­my wi­siał mi­zrach (do­słow­nie: wschód), uwa­ża­na za amu­let pla­kie­ta w kształ­cie dło­ni, z wy­pi­sa­ny­mi na niej po he­braj­sku ka­ba­li­stycz­ny­mi for­muł­ka­mi. Ha­la­cha żąda bo­wiem, aby na pa­miąt­kę zbu­rze­nia Świą­ty­ni Je­ro­zo­lim­skiej6 nie­wiel­ki ka­wa­łek ścia­ny w domu ży­dow­skim po­zo­sta­wał nie­po­ma­lo­wa­ny. Ży­dzi naj­czę­ściej trzy­ma­li się ra­zem. Oczy­wi­ście, były też jed­nost­ki miesz­ka­ją­ce osob­no, na ogół uprzy­wi­le­jo­wa­ne (czy­taj: bo­ga­te), ale ogół gru­po­wał się w osob­ną dziel­ni­cę czy ,,uli­cę ży­dow­ską". Po­dob­nie zresz­tą czy­nią wszel­kie inne na­ro­dy ży­ją­ce w dia­spo­rze, two­rząc roz­ma­ite: Kle­in­deutsch­land, Lit­tle Ita­ly, Jac­ko­wa czy Małe Tur­cje. Już w sta­ro­żyt­nej Alek­san­drii Ży­dzi i Gre­cy miesz­ka­li w osob­nych dziel­ni­cach. Tak samo było za­pew­ne jesz­cze wcze­śniej, w la­tach nie­wo­li ba­bi­loń­skiej, a może i egip­skiej. W śre­dnio­wie­czu Ży­dzi sta­ra­li się miesz­kać w re­jo­nie cen­trum, skąd z bie­giem cza­su za­czę­to ich prze­sie­dlać na obrze­ża. Pierw­sze przy­mu­so­we get­to po­wsta­ło na po­cząt­ku XVI wie­ku w We­ne­cji. Ser­cem dziel­ni­cy ży­dow­skiej była za­wsze sy­na­go­ga, sto­ją­ca - po­dob­nie jak ko­ściół - w cen­trum osie­dla. Sło­wo sy­na­go­ga po­cho­dzi z ję­zy­ka grec­kie­go: sy­na­go­ge - zgro­ma­dze­nie, wspól­no­ta. Sy­no­wie Izra­ela okre­śla­ją ją jako bejt kne­set, co ozna­cza do­słow­nie ,,dom spo­tkań". Obie na­zwy do­brze od­da­ją cha­rak­ter przy­byt­ku, al­bo­wiem w domu spo­tkań Ży­dzi gro­ma­dzi­li się nie tyl­ko na mo­dły. W sy­na­go­dze stu­dio­wa­no Torę, ogła­sza­no prze­tar­gi i inne no­wi­ny, wy­mie­rza­no kary (była sie­dzi­bą miej­sco­we­go sądu ra­bi­nicz­ne­go - bejt din), po­da­wa­no do pu­blicz­nej wia­do­mo­ści za­rzą­dze­nia rady miej­skiej. Sy­na­go­ga dzia­ła­ła rów­nież jako or­ga­ni­za­cja po­mo­cy spo­łecz­nej, w któ­rej zbie­ra no fun­du­sze, roz­dzie­la­no je po­mię­dzy ubo­gich, udzie­la­no po­ży­czek po­trze­bu­ją­cym, a przy­jezd­nym znaj­do­wa­no noc­leg. To­czy­ły się tu ob­ra­dy we wszel­kich moż­li­wych spra­wach, jed­nym sło­wem od­by­wa­ło się to wszyst­ko, co nie­gdyś dzia­ło się na roz­le­głych dzie­dziń­cach i pod ko­lum­na­da­mi Świą­ty­ni Je­ro­zo­lim­skiej. Od wie­ków sy­na­go­ga funk­cjo­nu­je też w nie­zmie­nio­ny spo­sób jako bejt mi­drasz - dom na­uki, a więc miej­sce, w któ­rym przez całe ży­cie moż­na się kształ­cić. Choć sy­na­go­ga była i nadal jest cen­tral­ną in­sty­tu­cją ży­dow­skie­go ży­cia, to nig­dy nie moż­na utoż­sa­miać jej z j