Ukryte spojrzenia w filmach Bernarda Bertolucciego

s, London 1985. 9 T. Jefferson Kline, Bertoluccis Dream Loom. A Psychoanalytic Study of Cinema, University of Massachusetts Press, Amherst 1987. 10 Claretta Micheletti Tonetti, Bernardo Bertolucci. The Cinema of Ambiguity, Twayne Publishers, New York 1995. 11 Yosefa Loshitzky, The Radical Faces of Godard and Bertolucci, Wayne State University Press, Detroit 1995. 12 Dietrich Kuhlbradt, Hans Helmut Prinzler, Karsten Witte, Bernardo Bertolucci, Carl Hanser Verlag, München-Wien 1989. 13 Bernardo Bertolucci: Interviews, by Fabien. S. Gerard, T. Jefferson Kline, Bruce Sklarew, University Press of Mississippi, Jackson 2000. 14 Fragment sentencji honorowej Palmy w Cannes. Bertolucci otrzymał dotąd dwie nominacje do Złotej Palmy w Cannes: za Tragedię śmiesznego człowieka (1981) i Ukryte pragnienia (1996), ale nigdy nie zdobył tej nagrody. 15 Podobnie jak Romana Polańskiego czy Agnieszki Holland nie można traktować wyłącznie jako reżyserów polskiego kina. 16 Ten przydomek artystyczny Bertolucciego, podobnie jak w wypadku szesnastowiecznego malarza o tym imieniu, wiąże się z miejscem urodzenia (Parma). Charakterystyczne dla malarstwa Parmigianina jest wydłużenie postaci i odrzucenie postulatów realizmu stały się cechami typowymi dla wielu malarzy doby manieryzmu. 17 Podaję za Barbarą Hollender, która w swoim artykule powołuje się na wywiad przeprowadzony z reżyserem. Zob. Barbara Hollender, Bernardo Bertolucci uczy się żyć na nowo, ,,Rzeczpospolita", , dostępny online: (dostęp: ). 18 Kino, wykorzystując jako materiał teksty kultury, umieszcza je w nowej sytuacji komunikacyjnej. 19 Słownik filmu, pod red. Rafała Syski, Zielona Sowa, Kraków 2005, s. 13. Definicja ta jest nawiązaniem do artykułu Alicji Helman, którego tezy przywołuje również Tadeusz Miczka. Por. Tadeusz Miczka, Adaptacja, [w:] Słownik pojęć filmowych, t. 10, pod red. Alicji Helman, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998, s. 37. Por. tejże: Adaptacja - podstawowa technika twórcza kina, ,,Kino" 1998, nr 1, s. 45-49. 20 Alicja Helman, Adaptacja - podstawowa technika twórcza , s. 49. 21 Tamże, s. 48-49. 22 Tadeusz Miczka, , s. 37. Cytowany sposób rozumienia adaptacji określony został na podstawie ostatnich prac Alicji Helman dotyczących adaptacji. Por tejże: Adaptacja - podstawowa technika twórcza oraz Słownik , s. 13. 23 Alicja Helman, Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Ars Nova, Poznań 1998, s. 8. 24 Łącznie z nowelami i dokumentami. 25 W 1988 roku Bertolucci zdobył Oscara nie tylko za film Ostatni cesarz, ale także (wraz z Markiem Peploe) za najlepszy scenariusz adaptowany do tego filmu. Za scenariusz otrzymał też Złoty Glob, a wcześniej otrzymał również nominację do Oscara za najlepszy scenariusz adaptowany do filmu Konformista. 26 W mojej pracy nie pojawia się analiza Rzymskiej opowieści, a także filmu Marzyciele, opartego na powieści Gilberta Adaira o tym samym tytule. Adair napisał także scenariusz do filmu. ze względu na to, że ten film należy już do zupełnie innego okresu w twórczości reżysera, jest adaptacją mało znanego tekstu i nie odpowiada przyjętej przeze mnie koncepcji. 27 Być może także do innej książki - Historii oka. 28 Określenie polskiego tłumacza, który we wstępie do polskiego wydania powieści podnosi zalety tekstu: ,,Robert Alley wzbogacił pierwowzór, nadając mu postać literacką, jak to czyni prawdziwy pisarz. Z własnym scenariuszem Bertolucciego, w jego pisanej formie, tej książki nawet nie ma co porównywać, jest o wiele ". Por. Robert Alley, Ostatnie tango w Paryżu, przeł. Robert Stiller, Oficyna Wydawnicza Alma Press, Warszawa 1992, s. 8-9. 29 Nie był to jednostkowy przypadek, potem powstały też inne książki na podstawie późniejszych filmów, ale tylko ta okazała się bestsellerem. Podobnie stało się w wypadku innych filmów Bertolucciego, na których podstawie powstały powieści. Por. Gordon McGill, Mały Budda, tłum. Jędrzej Polak, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1994; Shirley Lowe, Ukryte pragnienia, przeł. Jan Pyka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1996. 30 Claretta Micheletti Tonetti w swojej monografii podkreśliła charakterystyczną dla kina Bertolucciego cechę, jaką jest dwuznaczność. 31 Kline, dz. cyt., s. 84. 32 Jak wiadomo, samica pająka chce pożreć swego partnera zaraz po spółkowaniu, kiedy jest on osłabiony, dlatego samiec, wyczuwając podniecenie samicy, krąży wokół, zaspokajając swoje pożądanie, a następnie, kiedy już odzyskuje siły, zapładnia ją. Redakcja: Małgorzata Jaworska Korekta: Maja Przeperska Projekt graficzny, skład: Joanna Kwiatkowska (C) Bożena Kudrycka (C) Fundacja Terytoria Książki, 2015 Fundacja Terytoria Książki ul. Pniewskiego 4/1, 80-246 Gdańsk tel. (058) 345 47 07 fax (058) 520 80 63 e-mail: Gdańsk 2016 ISBN 978-83-7908-062-5 Skład wersji elektronicznej: Tomasz Szymański