Spadkobiercy zapomnianych królestw

ł pracę w brytyjskiej służbie dyplomatycznej i został wysłany do Kairu, aby nauczył się języka arabskiego. Opanował ów język do tego stopnia, że mógł występować w roli rzecznika Wielkiej Brytanii w arabskich programach informacyjnych. Po interwencji Stanów Zjednoczonych w Iraku został konsulem generalnym w Dżuddzie, a następnie doradcą politycznym ambasady w Kabulu. Na tych stanowiskach, podczas gdy wielu dyplomatów izolowało się od miejscowej ludności, nawiązywał bliskie kontakty z Arabami i Afgańczykami spoza dzielnicy dyplomatycznej, wykorzystując swoje umiejętności językowe, by stać się prawdziwym znawcą krajów, w których przebywał, i ich mieszkańców. W 2009 roku podjął współpracę z grupą afgańskich specjalistów działających w Carr Center for Human Rights Policy przy Harvards Kennedy School. Ponieważ jest to człowiek niezwykle skromny, trzeba ciągle na nowo sobie uświadamiać, ile trudu wymagało napisanie takiej książki. Autor przedstawia się w niej jako zdumiony turysta, tłukący się autobusami po prowincjonalnych drogach. A jest człowiekiem wszechstronnie wykształconym, obdarzonym cierpliwością i bystrością umysłu. Ma niezwykłą zdolność syntetyzowania i przekazywania złożonych informacji. Z wielkim wyczuciem potrafi zdobywać zaufanie swoich rozmówców. Przeprowadzając wywiady w Iranie czy w Libanie, płynnie posługuje się językiem arabskim lub perskim. Śledząc wpływy jazydów lub mandejczyków, czyni to z głęboką znajomością historii islamu i doktryny chrześcijańskiej. Pisząc o bombach i atakach w Iranie i w Afganistanie, wypowiada się jako ktoś, kto żył i pracował w atmosferze politycznej tamtych burzliwych wydarzeń, będąc świadkiem aktów przemocy. Sieć przyjacielskich kontaktów, pozwalająca mu przemieszczać się przez niebezpieczne obszary i uzyskiwać dostęp do przywódców religijnych, rozwijała się z upływem lat. Jego pierwsza książka, którą właśnie mamy przed sobą, stanowi owoc dwudziestu lat doświadczeń i refleksji. Każda z omawianych religii ukształtowała się pod wpływem dziesiątków innych, które żyły, ewoluowały i przestawały istnieć. Teologia jest materią delikatną i ścisłą, w której pozornie ,,błahe" różnice zdań okazują się brzemienne w skutki, często tragiczne, sprowadzające śmierć na odstępców. Wiele najbardziej podstawowych faktów o tych wierzeniach pozostaje nadal przedmiotem zaciekłych dyskusji, czasami wywołanych przez nowe dane, ale często po prostu przez nowe nurty polityczne i mody w antropologii czy religioznawstwie. Do przeczytania są tysiące książek i artykułów. Także niepublikowane manuskrypty w archaicznych językach wymagają poznania. Niektóre z najcenniejszych źródeł mają po sto lat, a ich sens trzeba wydobyć spod warstwy uprzedzeń autorów. Warto podjąć ten wysiłek, bo w większości są to istotne i rzetelne informacje. Tymczasem ,,nowoczesność", konflikt i ,,Zachód" przesłaniają istotę sprawy. Wiele obszarów będących duchową ojczyzną dawnych wierzeń - Iran, Afganistan, krańce Syrii - znajduje się obecnie w strefach aktywnego konfliktu, dzieląc losy reżimów wspieranych lub zwalczanych przez Stany Zjednoczone, Iran, Arabię Saudyjską, Rosję i Katar. Rodziny ,,pogańskie" doświadczyły okupacji, wojen zastępczych, zabójstw honorowych, uprowadzeń i zamachów bombowych. ,,Poganie" są teraz gładko ogolonymi mężczyznami w garniturach i młodymi kobietami na stanowiskach. W ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci w niespotykanej dotąd liczbie porzucili swoje wiejskie domostwa, zerwali więzi łączące ich z miejscem urodzenia i z krewnymi, zaczęli zawierać małżeństwa poza własnym środowiskiem i zapomnieli o swojej religii. Być może nawet większość wyznawców jako uchodźcy przedostała się na Zachód. Rzetelne przedstawienie współczesnej wiary wymaga zatem nie tylko opisu liczącej trzy tysiące lat świątyni z jej starodawnym kapłanem, ale również zaadaptowanego na cele religijne kina w Londynie czy domu kultury w Detroit, trwających pomimo pokus i nacisków nowoczesnej kultury zachodniej. Russell odnajduje się w tym wszystkim, z godną podziwu swobodą budując narrację na fundamencie dwudziestu lat doświadczeń zaangażowania, badań, wyobraźni i troski. Czasami chciałoby się bardziej romantycznego ujęcia, mówiącego więcej o emocjach autora, rzucającego nieco światła na jego własną wiarę czy poglądy religijne. Być może znalazłoby się tu miejsce na fascynację pogaństwem jako niewykorzystanym źródłem energii czy możliwości, o której kiedyś tak pisał Wordsworth: [...] Ach! Lepiej by było Czerpać z pogańskiej wiary w starych bogów; Mógłbym ja wtedy, idąc łączką miłą, Nie tak samotnym czuć się wśród rozłogów; Bo by Proteusz zza fali wychynął, Bo Tryton zadąłby na swoim rogu*. Russell się jednak tego w