Siła snów

tępują ,,zdarzenia podchodzące pod teorię umysłu", kiedy to śniący przypisuje postaci ze snu sprawczość i niezależność lub życie wewnętrzne (,,Jeden z wampirów bał się głównego wampira"; żywe zwłoki ,,chciały wyjść", a ktoś inny ,,zdziwił się", kiedy śniąca wjechała swoim wózkiem inwalidzkim na biurko[9]). W marzeniach sennych ludzie przypisują motywy i uczucia postaciom, które sami wymyślili; odbywa się to na podobnej zasadzie jak spekulacje dotyczące woli duchów i bogów. Bulkeley i McNamara zauważają, że objaśnianie snów i egzegeza tekstów religijnych rządzą się analogicznymi prawami. ,,Ilekroć postanawiamy >>odczytać<< sen, z góry widzimy już, że w ciągu dnia będziemy na nowo obracać w głowie senne zdarzenia i obrazy - pisał McNamara na łamach czasopisma ,,Aeon". - Bądź co bądź nie da się w zasadzie zrozumieć snu za pierwszym razem [...]. Tę samą paradoksalną postawę interpretacyjną przybieramy również, kiedy czytamy święte teksty, słuchamy opowieści związanych z wiarą albo próbujemy objaśnić własne przeżycia religijne (jeśli jesteśmy wierzący)"[10]. Przebudzenie z intensywnego snu, podobnie jak zamknięcie świętej księgi, to dopiero początek procesu interpretacji. Ani tu, ani tam nie zadowalamy się powierzchownym sensem doświadczenia. Przeciwnie, napawamy się pierwotną siłą pamięci, wiedząc zarazem, że do swojego przeżycia jeszcze powrócimy. Już wkrótce na nowo odtworzymy tekst lub sen i rozłożymy go na czynniki pierwsze, rozpoczynając cykl ,,bezkresnej egzegezy, interpretacji i reinterpretacji", który wiedzie do ,,nowych znaczeń" albo wręcz ,,nowych praktyk liturgicznych". Za sprawą zmian neurochemicznych, zachodzących w fazie REM, mózg gotów jest nie tylko wytworzyć nadzwyczajne wizje, ale również im zawierzyć. Wzrasta poziom dopaminy - neuroprzekaźnika, któremu przypisuje się związki z uczuciem przyjemności i nagradzaniem - a także acetylocholiny, związku chemicznego uczestniczącego w wytwarzaniu wspomnień. Nasila się aktywność w ośrodkach emocji - ciele migdałowatym i całym układzie limbicznym. W tym samym czasie zamiera aktywność grzbietowo-bocznej kory przedczołowej i spada poziom serotoniny oraz noradrenaliny, hormonów odpowiedzialnych za samokontrolę. W rezultacie powstają idealne chemiczne warunki dla rozwoju barwnych, przejmujących wizji: partie mózgu odpowiedzialne za emocje szaleją, obszary zajmujące się ich temperowaniem śpią. ,,Ludzie od zawsze zastanawiają się, dlaczego marzenia senne z taką łatwością generują idee religijne - powiedział McNamara. - Otóż w sny wbudowany jest naturalny mechanizm poznawczy, który sprzyja tworzeniu wyobrażeń o nadprzyrodzonej sile sprawczej". NAWET W EPOKACH względnego sceptycyzmu marzeniom sennym powszechnie przypisywano nadprzyrodzone pochodzenie. W apogeum doby oświecenia racjonalni mieszkańcy Zachodu nadal wypatrywali rad i przebłysków przyszłości w swoich snach. ,,U początków nowożytnej Ameryki objaśniacze marzeń sennych byli równie liczni co rozmaici fałszerze, sprzedawcy cudownych eliksirów i inni przekupnie" - pisał historyk Andrew Burstein w książce Lincoln Dreamt He Died: The Midnight Visions of Remarkable Americans from Colonial Times to Freud (Lincoln śnił, że zmarł. Nocne wizje wybitnych Amerykanów od epoki kolonialnej do Freuda)[11]. Masowo drukowano absurdalne poradniki do interpretacji snów (,,Dobrze jest śnić o bieli, fiolecie, różu lub zieleni; brąz i czerń zwykle zwiastują nieszczęście"). Gazety publikowały pouczające powiastki o głupcach, którzy zlekceważyli swoje sny. W gazecie ,,Freemans Oracle" z New Hampshire ukazał się artykuł o żonie młodego marynarza, która we śnie ujrzała jego ciało podrygujące na falach i zaklinała małżonka, by zrezygnował z udziału w kapitańskiej kolacji na pokładzie. On nie posłuchał i utonął. Zainteresowanie snami nie było wyłącznie domeną ludzi nieuczonych i przesądnych. Ezra Stiles, XVIII-wieczny dyrektor Yale College, sumiennie odnotowywał w dzienniku prorocze sny swoich znajomych. Prezydent John Adams i lekarz Benjamin Rush opowiadali sobie w listach sny i konkurowali pod względem bujności życia sennego. Adamsa szczególnie poruszył sen, w którym przekonywał zbiorowisko zwierząt, jakiego nie powstydziłby się ogród zoologiczny - były w nim lwy, słonie i wilki - że powinny utworzyć ,,suwerenny rząd animalny". Gwałtowny rozwój techniki w XIX wieku dodatkowo wzmógł zainteresowanie sprawami nadprzyrodzonymi na Zachodzie. Niesłychanie dalekie podróże stały się rzeczywistością, podobnie jak komunikacja na odległość, a zwykły człowiek, porażony nowymi możliwościami, zastanawiał się, czy media i duchy są fenomenem bardziej nieziemskim niż kolej lub telegraf. W latach osiemdziesiątych grupa szacownych brytyjskich filozofów i uczonych założyła Towarzy