Powrót

130 gramów drożdży, 70 gramów cukru oraz 2 1/3 litra chudego mleka na osobę. Dawało to około 2500 kilokalorii dziennie, z czego spora część pochodziła z węglowodanów. Brakowało natomiast tłuszczów i białek, niezbędnych ludziom wykonującym ciężką pracę fizyczną. Niemieccy pracodawcy szybko się o tym przekonali. Okrutne kary i groźba posłania do obozu koncentracyjnego miały ograniczoną skuteczność w motywowaniu pracowników. Prawdziwym powodem ich niskiej wydajności była zła dieta. Pewna firma z branży zbrojeniowej skarżyła się, że ,,praktycznie każdego dnia Ukraińcy, chętni skądinąd do pracy, mdleją przy maszynach", i występowała o więcej żywności (wyłącznie w celu zwiększenia produktywności), ,,co pozwoli najefektywniej wykorzystać ukraińskich robotników, bez wątpienia sumiennych i użytecznych". Tymczasem ostarbeiterzy próbowali uciekać. W drugim kwartale 1942 roku zbiegło około 42 174 robotników przymusowych; Gestapo złapało 34 457. Dziesiątki tysięcy wycieńczonych ludzi niezdolnych już do pracy wysłano z powrotem na Wschód. Wielu nie przeżyło podróży; ponoć wzdłuż torów kolejowych napotykano zwłoki wyrzucone z wagonów. Sauckel otwarcie dawał wyraz swojej irytacji i dopytywał, po co ściągać tylu robotników do Rzeszy, skoro ich potencjał jest marnowany z powodu fatalnej diety, wyznaczonej przez Ministerstwo Rolnictwa i Zaopatrzenia15. Co najgorsze, skutki kryzysu żywnościowego dotknęły także Niemców. W kwietniu 1942 roku Ministerstwo Rolnictwa i Zaopatrzenia musiało zredukować racje dla obywateli. Był to drastyczny krok, jeśli weźmiemy pod uwagę, jak bardzo władze starały się dbać o morale i o to, by nie dopuścić do powtórzenia się sytuacji z lat 1917-1918. Obawy przed skutkami racjonowania żywności szybko okazały się słuszne. Służba bezpieczeństwa donosiła, że krok ten miał ,,fatalne" konsekwencje i ,,jak żadne inne wydarzenie od początku wojny" spowodował ,,ogromne niezadowolenie ludności cywilnej". Gauleiterzy pisali w raportach, że utyskują nawet wierni członkowie partii16. Kryzys żywnościowy z 1942 roku był jedną z nielicznych sytuacji, kiedy nazistowscy przywódcy zareagowali w sposób przemyślany i skoordynowany. Hitler zdymisjonował Richarda Waltera Darré, ministra rolnictwa i zaopatrzenia, i powołał na to stanowisko jego zastępcę Herberta Backe. Backe, człowiek umiejący myśleć strategicznie i podejmować śmiałe decyzje, opracował w 1941 roku plan mający na celu zagłodzenie około trzydziestu milionów Słowian (nie doszło to do skutku tylko dlatego, że Wehrmacht nie zdołał zająć Moskwy ani Leningradu). Objąwszy resort, przy wsparciu Himmlera i Göringa nakazał zmianę systemu dystrybucji żywności. Zamiast korzystać z prowiantu wysyłanego z Niemiec na front, Wehrmacht miał odtąd żywić się na własną rękę. Natomiast podbitym krajom - zwłaszcza Francji, Ukrainie i Polsce - kazano dostarczać zboże do Niemiec. Żydzi, Ukraińcy i Polacy mieli stracić przydziały jedzenia. Datą wyznaczoną dla Polaków był marzec 1943 roku. Natomiast w przypadku 1,2 miliona Żydów (nie licząc 300 tysięcy zaklasyfikowanych jako robotnicy) decyzję tę wprowadzono w życie od razu. Żydów z terenów Polski, którzy nie byli potrzebni do pracy, planowano do końca roku poddać eksterminacji. Kryzys z 1942 roku nie był co prawda przyczyną ,,ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej", lecz zapewne je przyspieszył. Od zajęcia Polski w 1939 roku nazistowscy przywódcy zastanawiali się, co począć z Żydami. W roku 1940 rozważano przez krótki czas wysłanie ich na Madagaskar - ale pomysłu tego nie dałoby się urzeczywistnić z powodu poczynań brytyjskiej marynarki wojennej. Następnie pojawiły się ogólne plany skoncentrowania ich w Generalnym Gubernatorstwie. Na początku 1941 roku, kiedy opracowywano atak na Związek Radziecki, pojawiła się nowa koncepcja: Żydzi zostaną deportowani w głąb ZSRR do prac przymusowych i z czasem zagłodzi się ich na śmierć. Nacierająca niemiecka armia z pomocą Einsatzgruppen SS, niemieckich policjantów i lokalnych ochotników mordowała ,,judeobolszewików" na zajmowanych terenach - początkowo zabijano tylko mężczyzn, potem również kobiety i dzieci, a wreszcie całe żydowskie społeczności. Liczba ofiar była ogromna. W Babim Jarze niedaleko Kijowa zginęło 33 771 Żydów. Nie zrobiono jednak ostatniego kroku, nie zdecydowano się na ludobójstwo na skalę przemysłową. Hitler najwyraźniej wciąż się wahał. Pod koniec 1941 roku nabrał pewności. Po pierwsze stało się jasne, że nie ma co liczyć na szybkie zwycięstwo na Wschodzie, a więc i na szybkie rozwiązanie kwestii żydowskiej, o ile nie zostanie opracowana nowa strategia. Po drugie Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny i trzeba było porzucić plany wykorzystania Żydów jako ,,zakładników" (Hitler od lat powa�