Antologia 100/XX

li­nie wysłał do sta­rostów po­wia­to­wych 1 września 1938 roku w spra­wie li­kwi­da­cji cer­kwi pra­wosław­nych na te­re­nie wschod­nich po­wiatów wo­jewództwa: Urząd Wo­jewódzki ko­mu­ni­ku­je, iż Pan Pre­mier i Mi­ni­ster Spraw Wewnętrznych uznał sprawę li­kwi­da­cji [...] za do­tyczącą naj­bar­dziej istot­nych po­trzeb Państwa i re­li­gii. Z tych też względów Pan Pre­mier nie może uznać za do­pusz­czalną jakąkol­wiek kry­tykę działań Rządu na tym od­cin­ku w ak­cji pra­so­wej. W ra­zie, gdy­by które z pism wy­ka­zy­wało nie­zro­zu­mie­nie dla tej spra­wy, Pan Pre­mier zde­cy­do­wa­ny jest za­sto­so­wać wo­bec właści­wych re­dak­torów czy pu­bli­cystów re­pre­sje do Be­re­zy [Kar­tu­skiej] włącznie. W tej sy­tu­acji nie dzi­wi, że fe­lie­to­ni­sta le­wi­co­wiec, usłyszaw­szy o ak­cji w Zbąszy­niu, po­je­chał tam na­tych­miast. Mówi się, że każdy może na­pi­sać w życiu je­den do­bry wiersz. In­fer­no w Zbąszy­niu to ko­lej­ny przykład, że dzien­ni­karz, pi­sarz czy na­wet re­gio­na­li­sta ama­tor może na­pi­sać je­den re­por­taż, który przej­dzie do hi­sto­rii. Musi jed­nak zna­leźć swój ,,te­mat życia". Tak dla nie­go ważny, żeby chciało mu się wstać od biur­ka, po­rzu­cić książki, wyjść z domu i oso­biście do­cie­rać do praw­dy. In­fer­no w Zbąszy­niu Nie­wie­lu pasażerów wy­sia­da na tej sta­cji z pociągu, który za chwilę prze­kro­czy gra­nicę pol­sko-nie­miecką i po­je­dzie do Ber­li­na. Za­wsze mi się wy­da­wało, że Zbąszyń to tyl­ko wiel­ki, za­wsze pu­sty dwo­rzec ko­le­jo­wy, na którym wita się lub żegna kraj i pod­da­je cel­nej re­wi­zji. Ta­kim był dla mnie i przed ro­kiem, gdy go po­znałem z okna wa­go­nu pa­ry­skie­go pociągu. Myliłem się: Zbąszyń to także mia­stecz­ko liczące około sześciu tysięcy miesz­kańców. Przed fron­to­nem dwor­ca prze­bie­gają błyszczące luk­sy1 i błękit­ne eks­pre­sy, łączące dwa krańce lądu eu­ro­pej­skie­go, jego tył to­nie w ciem­nościach, pa­nu­je nad jakąś nie­po­kojącą ciem­nością, w którą się w tej chwi­li za­nu­rzam, której jed­nak nie umiem określić. Krzyk swoj­skich gęsi Wiel­ka po­znańska taksówka za­bie­ra nas łaska­wie na swój pokład. Wśród nad­ran­nej ciem­ności żeglu­je­my ku swym noc­le­gom. Auto sta­je przed ho­te­lem In­ter­na­tio­nal. Część pasażerów jest u celu podróży. Cze­ka­my na resztę, która idzie pie­szo. Wy­sia­dam i czuję się jak­by za­nu­rzo­ny w mo­rzu ciem­ności i ci­szy. Ale to ci­sza nie­spo­koj­na. Nie­spełna trzy ki­lo­me­try stąd leży nie­miec­ka gra­ni­ca. Te małe dom­ki, niknące w mro­ku, owe po­la­ny, otwie­rające się wśród uli­cy mia­stecz­ka, czer­wo­ne świa­tełka na to­rach - to jak­by sce­ne­ria sen­sa­cyj­ne­go fil­mu szpie­gow­skie­go. Ale ci­sza nie trwa bez­u­stan­nie. Prze­ry­wa ją nagły krzyk, wydłużający się, to niknący, to znów się wzma­gający. Jest ostry i nie­sa­mo­wi­ty jak krzyk pawi. Stojący obok szo­fer wyjaśnia: - To gęsi. I do­da­je objaśniająco: - Tak co noc idą te trans­por­ty, ale nie dla nas. Dla nich, bo jeść nie mają co. Jak­by wy­czuł, że nie wiem do­brze, o kogo cho­dzi, do­da­je: - Pa­nie, kie­dy to się skończy? My tu już sił nie mamy. Że oni jeść nie mają, to źle. Ale po co lu­dzi męczą? I żeby nie było już żad­nych wątpli­wości, o kogo cho­dzi, od­wra­ca się twarzą w stronę gra­ni­cy: - Ale my się nie damy, my będzie­my wal­czyć! Tyl­ko nie wie­my, co w końcu z tymi ludźmi. Pod­kreśla z na­ci­skiem: - To są prze­cież lu­dzie. Za­trza­sku­je­my drzwi auta. Je­dzie­my da­lej. Nad mo­cza­rem Sam re­stau­ra­tor i ho­te­larz po­da­je mi rano her­batę i bułkę. Po­chy­la się nad sto­li­kiem i pyta: - Kie­dy to się skończy? To prze­cież trwa już trzy ty­go­dnie. Wczo­raj był wo­je­wo­da i sta­ro­sta, i ko­men­dant po­li­cji, ale oni mówią, że nic nie mogą, że tu de­cy­du­je War­sza­wa. No, ale prze­cież musi z tym być jakiś ko­niec, lu­dzie tak nie mogą się męczyć. W słowach re­stau­ra­to­ra brzmi nuta głębo­kie­go współczu­cia. To ton, którym mówią o tych lu­dziach wszy­scy miesz­kańcy Zbąszy­nia. Jest ich, jak i przy­byszów, około sześciu tysięcy. W tym osiem ro­dzin żydow­skich. Resz­ta ka­to­li­cy. Wy­chodzę na ulicę i te­raz do­pie­ro widzę, iż ho­tel, w którym spałem, stoi pra­wie nad samą wodą. Staję na most­ku, ale ob­li­cze wody jest dziw­nie ciem­ne i nie­uchwyt­ne. Nie od­bi­ja w so­bie ten mo­czar ani si­to­wia, ani nie­ba, ani prze­chodzących lu