Wojny i wojskowość Polska w XVI wieku (twarda)

e kopie na rzecz skuteczniejszych kopii husarskich. Pod koniec panowania Zygmunta Augusta nieliczni już kopijnicy uzbrojeni są w zbroje, kopie, tarcze, koncerze, szable, czasem w pistolety lub żelazne maczugi. Wskutek zacierania się różnic w uzbrojeniu kopijnicy wtopili się w husarię. Jedyną wyraźniejszą różnicą między nimi a husarzami pozostała jakość koni. Ciężkie rycerskie konie bojowe zastąpiono lżejszymi wierzchowcami, dostosowanymi do pokonywania dłuższych dystansów i nagłych zrywów w przypadku niespodziewanego zagrożenia albo szybkiego ataku. W rezultacie wzrósł import siodeł wschodnich z Turcji, które też z powodzeniem wytwarzano w kraju. W obronie potocznej wszechwładnie królowała husaria. W 1558 r. uzbrojona była prawie jednolicie w kopie, tarcze, pancerze i przyłbice. Coraz częściej używano już jednak z uzbrojenia ochronnego różnego rodzaju półzbrojków płytowych. Popis jazdy na Podolu w 1552 r. wykazał jeszcze zdecydowaną przewagę pancerzy w połączeniu z przyłbicą lub szyszakiem, szablą (demesz, tj. szabla damasceńska), tarczą i drzewem (kopią). Trafiają się ponadto, choć jeszcze w niewielkiej ilości, zbroje, karaceny i bechtery oraz broń palna (rusznice). Już jednak w 1558 r. wśród 1900 jeźdźców potocznych najpopularniejsza jest przyłbica (83%), pancerz (78%), tarcza (67%), kopia (66%), napierśnik i naplecznik, czyli tzw. plachy (13%) oraz bechter (1%). Napierśniki nosi 20% husarzy potocznych, a czterech ma półzbrojki. Należy zwrócić uwagę zwłaszcza na chorągiew husarską hetmana Mikołaja Sieniawskiego, która w 30% składała się z jeźdźców posiadających napierśniki. Rotmistrz Mikołaj Potocki wystąpił na dobrym koniu kopijniczym, mając półkirys, szyszak i drzewo. Można wskazać to uzbrojenie jako styl husarski nowego typu. W jego osobistym poczcie zanotowano również półkirysy oraz szturmaki. Połączenie napierśników z naplecznikami i pojawienie się półkirysów, wyznaczyło nowe drogi w procesie kształtowania się zbroi husarskiej. Odtąd w skrótach pisarzy często już pojawiały się litery na oznaczenie: pancerz-szyszak-tarcza-drzewo. W chorągwi Stanisława Derśniaka odnotowano 30% takich husarzy, wojewodzica Mikołaja Sieniawskiego 13%, a husarzy w ,,plachach" i szyszakach było w tej ostatniej jednostce 12%. W dobie wojny inflanckiej 1557-1570 chorągwie husarskie składały się zazwyczaj z 2/3 z husarzy, a w 1/3 z kopijników. Typowe uzbrojenie to: pancerz, przyłbica lub szyszak, tarcza i kopia. Część jeźdźców nosiła już jednak półkirys oraz szturmak lub przyłbicę. Bardzo popularne wśród husarzy popisanych w Inflantach w 1561 r. były zbroje strzelcze, tak zapewne teraz określane półzbrojki. W chorągwiach hetmana Floriana Zebrzydowskiego i Stanisława Leśniowolskiego husarze stanowiący połowę ich składu osłonięci byli tego właśnie typu kirysy. Broń palną (pistolety) w ilości 1-2 spotykało się raczej rzadko, nie częściej niż u 30% żołnierzy. Najczęściej notowane konie to wałachy, dryganty i znacznie rzadziej tureckie. Husarze służący przy pieszej rocie Aleksandra Kosińskiego w 1569 r. mieli zbroje, zarękawia, szyszaki, koncerze, szable (lub kordy) i drzewa. Rota husarska Kaspra Młodawskiego popisana w listopadzie 1570 r. liczyła 19 jeźdźców posiadających zbroje i półzbroje (40% całej 47-konnej roty). U pozostałych występowały pancerze, szyszaki, szable lub kordy, koncerze, tarcze, kopie oraz pary rusznic (zapewne kołowych bandoletów). Sam rotmistrz ukazał się na dropiatym ,,drygancie", zbroi nałożonej na kolczaty pancerz, z szablą, koncerzem i buławą. Pod koniec panowania Zygmunta Augusta uzbrojenie husarskie składało się najczęściej ze zbroi, przyłbicy, kopii, tarczy, szabli, czasem łuku lub pistoletu. Husaria litewska miała bardziej wschodni charakter. Popis chorągwi husarskiej Filona Kmity Czarnobylskiego z czerwca 1567 r. w Czaśnikach wykazał z broni zaczepnej kopie, szable, miecze, kordy, koncerze, oszczepy i siekierki, a tylko niewiele arkebuzów. Unaocznił też wzrost liczebny i procentowy husarzy uzbrojonych w zbroje ,,blachowyje" obok zwykłych dotychczas pancerzy, przyłbic lub szyszaków i tarcz. Dotąd ekwipunek bojowy husarza miał swój wschodni, głównie turecki rodowód. Należały do niego: husarska kopia węgierska z gałką, szabla polsko-węgierska, asymetryczna tarcza, pancerz kolczy (kolczuga), bechter, koncerz, skrzydła popularne zwłaszcza wśród dworzan królewskich, długa sukienna delia, wschodnie siodło i koń zwany ,,turkiem". Od końca lat 50-tych XVI w. dostrzec już można w uzbrojeniu i wyposażeniu husarskim liczniejsze elementy zachodnie: półzbrojki, kirysy, szyszaki, pistolety15. Husaria poczęła się przekształcać w jazdę ciężkozbrojną. Na początek panowania Zygmunta Augusta przypada zakończenie reformy ,,kozackiej" polegającej na przezbrojeniu chor�