Niewiasty, bądźcie ostrożne!

zego wówczas święta narodowego, w dniu rewii Ducha polskiego, jego nieużytej tężyzny, jego żywotności i siły. Tekst Dołęgi wyraźnie wpisuje się w patriotyczną tradycję obchodów święta Trzeciego Maja, eksponując zapomniany, a ważny, fragment historii narodu polskiego, sprawę prześladowań Polaków - wyznawców religii katolickiej na kresach litewsko-podlaskich. Według przynależności religijnej władze carskie ustalały na tych terenach przynależność narodową. Pod koniec XIX wieku carat rozpoczął akcję wynarodowiania Polaków, mieszkańców tamtych regionów, przez przymusowe przypisywanie ich do wyznania prawosławnego. Oznaczało to przymusową rusyfikację dziesiątków tysięcy ludzi. Bohaterska więc walka katolików, ich opór wobec działań caratu, nabierały charakteru oporu narodowo-patriotycznego. Szczególną role w tej walce spełniali katoliccy księża-patrioci, mobilizujący i organizujący opór mas chłopskich, głównie w formach nadawania obrzędom religijnym wymiaru patriotycznego. Fakt, że bohaterem opowieści uczynił Dołęga ks. Jana Tucholskiego, postać realną, noszącą prawdziwe imię i nazwisko, świadczy wyraźnie o wspomnieniowym, autobiograficznym charakterze tekstu. Dorastający na tym terenie autor z pewnością znał i spotykał takie postaci, jak ks. Jan Tucholski. Na marginesie warto zaznaczyć, że Mostowicz w całej niemal swej twórczości wykorzystywał własne doświadczenia życiowe, sytuacje, spotykanych ludzi, ich charaktery i przeżycia. Warto także przypomnieć, że podejmując tak ważne i trudne sprawy z kart naszej historii, miał TDM wielu wybitnych poprzedników, a i współczesnych: Konopnicka, Żeromski, Weyssenhoff, Junosza-Szaniawski, a nade wszystko Reymont. Jego opowiadania i wstrząsający reportaż Z ziemi chełmskiej znał Dołęga z pewnością, a nawet posłużył się w opowiadaniu wprowadzeniem Reymontowego stylu w opisie ataku Kozaków na bezbronnych, zgromadzonych przed kościółkiem chłopów. Opowiadanie Szloch nawiązuje z kolei do wydarzeń wojennych 1920 r. i jest melodramatyczną opowiastką o przeżyciach młodocianego oficera polskiego, opiekującego się grupą młodych panien w sytuacji wojennego zagrożenia. I również w tym opowiadaniu wątki biograficzne Mostowicza są wielce prawdopodobne. Ostatnie opowiadanie z cyklu debiutanckich Taki już zwyczaj mówi o tragicznym losie Polaka-czerwonoarmisty, który gnany tęsknotą chce na Wigilię Bożego Narodzenia przedrzeć się przez granicę do Polski, aby wieczór wigilijny spędzić z bliskimi. Drugi tom Tekstów niewydanych zamyka jedyny w całym dorobku Mostowicza reportaż, a więc opis wydarzenia ogólnie znanego i aktualnego, w którym udział bierze także sam autor. Jest to dziennikarskie sprawozdanie Benzynowa eskapada z automobilowego Rajdu Polski 1928 r. Było to jedno z najważniejszych w pierwszych latach niepodległości wydarzeń sportowych propagujących piękno i walory krajobrazu ziemi, a zarazem wielkie święto ,,czaru czterech kółek". Jednego z takich entuzjastów wysłała jako swego sprawozdawcę ,,Rzeczpospolita". Mostowicz od dziecka fascynował się autami. Mając lat jedenaście już prowadził ojcowski samochód. W latach trzydziestych, w czasie największej popularności jego dzieł, zmieniał samochody na coraz nowocześniejsze i wytworniejsze. Mówił: ,,wolę buicka od pomnika", a jego dwunastocylindrowy wóz tej właśnie marki, znany każdemu mieszkańcowi Warszawy, był bardziej popularny niż bugatti samego Marszałka J. Piłsudskiego. Ten motyw rajdów, szybkich przejazdów i wyścigów, jako sposób bycia wyższych sfer wykorzystywał Mostowicz wielokrotnie, by odwołać się tu do ostatniej powieści Pamiętnik pani Hanki (1939). Wczesne felietony, próby literackie i reportaż Mostowicza zebrane w tym tomie dają możliwość konfrontowania naszej rzeczywistości z przeszłością. Co się zmieniło, a co pozostało niezmienione, co jest dziś lepsze, a co gorsze, w którą stronę zmierza nasz świat, nasz sposób bycia, nasze upodobania i właściwości, nasze charaktery, obyczaje i poglądy? Józef Rurawski Nota redakcyjna Ponieważ język czasów, w których powstawały utwory Dołęgi-Mostowicza, różni się znacznie od tego, którym posługujemy się obecnie, aby ułatwić Czytelnikowi lekturę, uwspółcześniliśmy fonetykę i interpunkcję. Wyrazy, zwroty, w tym zwroty obcojęzyczne, niektóre nazwiska czy wydarzenia opatrzyliśmy przypisami, które Czytelnikom w mniejszym stopniu zaznajomionym z realiami czasów powstania tych tekstów mogą pomóc w ich zrozumieniu. Wydawnictwo Akademickie DIALOG Naszymi autorami są znani orientaliści, politolodzy i historycy polscy i zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu. Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219 tel.: 22 620 32 11, 22 654 01 49 e-mail: Biuro handlowe: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218 : 22 620 87 03 e-mail: