Polityka regionalna Unii Europejskiej a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce

Opis produktu:

Przedmowa
Oddajemy w ręce czytelników drugą część serii zeszytów dotyczących skutków integracji europejskiej widzianych z perspektywy samorządu terytorialnego w Polsce.
W ciągu minionej dekady nastąpi! zdecydowany wzrost zaangażowania samorządów w różnych krajach w "sprawy europejskie". Wzrost ten wiąże się z coraz większą sumą środków finansowych przekazywanych na programy regionalne, mimo że sumy te są ciągle nieporównywalnie mniejsze od tych przeznaczanych na przykład na Wspólną Politykę Rolną. Znaczenie dla samorządów maja także inne, stosunkowo niewielkie programy, takie jak Interreg - wspierający współpracę obszarów przygranicznych oraz LEDA pomagający w rozwoju gospodarczym terenów wiejskich.
Mówiąc o wpływie Unii Europejskiej na działalność samorządów można wyróżnić trzy poziomy tego oddziaływania: bezpośredni, pośredni i taki, który Anglicy nazywają "third order impact", a który wiąże się z pozornie odległymi skutkami, które jednak w dłuższej perspektywie okazują się równie ważne jeśli nawet nie najważniejsze.
Oddziaływanie bezpośrednie wiąże się z wieloma prawnymi uregulowaniami na poziomie europejskim. Kiedy mówi się w Polsce o konieczności przygotowań do członkostwa w Unii wymienia się zwykle obowiązek przystosowania ustawodawstwa do prawa europejskiego, który spoczywa na parlamencie, rządzie, czasami także na poszczególnych ministrach. Rzadko myśli się o wyzwaniach stojących przed samorządami. A przecież wiele dyrektyw i aktów prawnych dotyczy obszarów działania samorządów. Najbardziej istotne są te, które dotyczą przetargów (zamówień publicznych) i te które określają procedury ubiegania się o fundusze europejskie.
Wpływ pośredni łączy się z harmonizacja polityk krajów Unii, wprowadzaniem wspólnych reguł w dziedzinach takich jak ochrona środowiska, prawo pracy, ochrona konsumentów.
Trzeci rodzaj oddziaływania to zmiany ogólnych warunków, w których przychodzi działać samorządom, a związanych z postępującymi procesami integracji i internacjonalizacji. Ma to wpływ na wiele spraw, np. na zmianę warunków konkurencji, jakiej musi sprostać lokalna czy regionalna gospodarka.
Samorządy mają więc do odegrania bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Samorządy w większości krajów Unii Europejskiej są często rzeczywistymi realizatorami polityk formułowanych przez Unię Europejską, a dotyczących na przykład ochrony środowiska, ochrony konsumentów czy też zamówień publicznych. To właśnie samorządy, a nie rządy centralne, są odpowiedzialne za praktyczne wprowadzanie w życie wielu dyrektyw i innych regulacji wynikających z prawa europejskiego. Ich nieodpowiednie przygotowanie może stać się wąskim gardłem procesów integracyjnych.
Badania prowadzone w UE jasno wskazują, że w każdym z krajów członkowskich można wskazać przykłady samorządów mocno interesujących się i angażujących się w sprawy europejskie, oraz takie, które tymi zagadnieniami interesują się w nieznacznym stopniu1. Jeśli chodzi o stosunek samorządów do Unii i do integracji europejskiej można wyróżnić cztery typy postaw: sceptyczną, pasywną, naśladowczą i aktywną.
Postawa sceptyczna charakteryzuje się podejrzliwością czy też sceptycyzmem wobec procesów integracji europejskiej. Postawa taka najczęściej występuje w samorządach nie uprawnionych do korzystania z któregokolwiek z programów regionalnych Unii, choć trzeba zaznaczyć, że także te samorządy mają zazwyczaj możliwość korzystania z innych, mniejszych programów, a ponadto powinny być zainteresowane wpływem na politykę europejską w interesujących je dziedzinach.
Druga - liczebnie największa - grupa samorządów prezentuje postawę pasywną. Jeśli podejmują jakieś działania związane z obecnością Unii są to raczej działania przypadkowe, a nie wynikające z jasnego planu. Sprawami unijnymi interesują się tylko o tyle o ile jest to wymagane przez prawo.
Trzeci - niemal równie liczny - typ postawy to naśladownictwo. Te samorządy wykazują pozytywne zainteresowanie sprawami Unii, ale są raczej naśladowcami, a nie innowatorami w tym zakresie. W rezultacie często przyłączają się do istniejących inicjatyw - np. do już istniejących sieci utworzonych przez władze samorządowe. Ta grupa samorządów zatrudnia zwykle specjalistów do spraw europejskich, albo też prowadzi szkolenia pracowników w tym zakresie.
Ostatnia kategoria to liderzy, grupa najczęściej przywoływana na konferencjach i w publikacjach, ale stosunkowo nieliczna. W grupie tej można wymienić miasta takie jak Mediolan, Manchester, Birmingham czy Barcelona, a także regiony takie jak Walonia, Południowa Walia, Nadrenia-Westfalia czy Langwedocja. Samorządy te charakteryzują się tym, że mają strategiczną wizję tego co chcą osiągnąć w zjednoczonej Europie. To te samorządy zainicjowały powstawanie wielu sieci współpracy, które są obecnie bardzo widoczne w Brukseli. Przykładem może być sieć EUROCITIES. W swojej strukturze administracyjnej mają
zazwyczaj odrębne komórki zajmujące się problematyką europejską. Komórki te odgrywają ważną rolę w strukturze administracyjnej urzędu. Po drugie, samorządy te posiadają liczne powiązania prowadzące do współpracy z innymi samorządami w kraju i za granicą. Coraz częściej maja też biuro w Brukseli (zazwyczaj wspólne z innymi samorządami). Biuro to zajmuje się szeregiem spraw włączając w to wsłuchiwanie się w plotki pojawiające się w brukselskich korytarzach, ale także są kanałem informacyjnym przedstawiającym dane i postulaty samorządowe Komisji Europejskiej. Pełnią ważną funkcję lobbistyczną przy formułowaniu nowych polityk Komisji. Można powiedzieć, że ta grupa jest liderem oddolnego procesu integracji europejskiej, równie ważnego jak proces odgórny sterowany przez Komisję Europejską.
Co warte podkreślenia cztery wyróżnione tutaj typy postaw samorządowych pojawiają się we wszystkich krajach członkowskich. Nie znaczy to, że w poszczególnych krajach nie pojawiają się jakieś cechy charakterystyczne. I tak np. dla opisu samorządów brytyjskich ważne jest, że częste spory z rządem w Londynie sprawiają, że samorządy widzą Unię jako środek do zdobycia większej niezależności od centrum. Drugą ważną cechą wyróżniającą Wielką Brytanię jest wysoki stopień aktywności profesjonalizmu cechującego pracowników samorządowych zajmujących się sprawami europejskimi.
We Francji "europejska aktywność samorządowa" skupia się przede wszystkim w dużych miastach i w regionach zaangażowanych w realizację programów unijnych. Francuscy samorządowcy dostrzegają znaczenie Unii jako rynku, na którym trzeba być aktywnym jeśli chce się przyciągnąć inwestycje. 16 spośród 22 regionów francuskich ma swoje biura w Brukseli.
Kolejna wartym podkreślenia zjawiskiem jest, iż grupa najaktywniejszych samorządów niekoniecznie pokrywa się z grupą najzamożniej szych regionów
i miast.
Można mieć nadzieję, że jak największa część samorządów w Polsce nie będzie zaliczać się do grupy pasywnych czy obojętnych wobec integracji europejskiej. Pragnę też wyrazić nadzieję, że prezentowana seria zeszytów przyczyni się do lepszego zrozumienia i większej aktywności na polu integracji europejskiej.
Integracja europejska ma dla samorządów w Polsce dwojakiego rodzaju znaczenie. Po pierwsze pojawiają się nowe możliwości związane z dostępem do funduszy europejskich. Polskie samorządy potrzebują pomocy w rozwoju umiejętności potrzebnych do korzystania z tych funduszy, lobbyingu, a także orientacji w strukturach i procedurach Unii Europejskiej. Po drugie prawdopodobne za kilka lat przystąpienie Polski do Unii Europejskiej będzie oznaczało konieczność stosowania prawa europejskiego. Wprawdzie nie ma odrębnego europejskiego prawa samorządowego, ale wiele regulacji dotyczących np. prawa pracy, ochrony konkurencji, pomocy publicznej czy ochrony środowiska odnosi się bezpośrednio do zadań wykonywanych przez samorządy. Istotne jest by z tych wymogów jak najwcześniej zdawać sobie sprawę.
Zeszyty 6-11 naszej serii, które przekazujemy obecnie w ręce czytelników, są w znacznym stopniu poświęcone wymogom prawnym jakie stawia Unia Europejska w dziedzinach, które znajdują się w zakresie działania władz samorządowych w Polsce. Omawiając zagadnienia ochrony środowiska czy ochrony konsumentów zeszyty nie ograniczają się do wąsko rozumianej sfery działalności władz lokalnych w Polsce w chwili obecnej, a starają się naświetlić całokształt zagadnień związanych z wymogami UE w danej dziedzinie. Tak szerokie potraktowanie tematów można uzasadnić w dwojaki sposób. Po pierwsze, dzięki temu materiały zawarte w zeszytach nie staną się zbyt wąskie przy pierwszej zmianie (rozszerzeniu) zakresu obowiązków samorządów. Po drugie - i ważniejsze -jest to wyraz przekonania, że osoba zajmująca się w gminie ochroną środowiska, albo powiatowy rzecznik praw konsumenta, albo inna osoba związana z branżami opisywanymi w naszej serii, powinna posiadać ogólną orientację w dziedzinach, którymi się zajmują. Ich wiedza w żadnym wypadku nie powinna być ograniczona wyłącznie do funkcji za jakie w chwili obecnej odpowiada samorząd, w którym pracują. Tylko takie szersze spojrzenie pozwoli na prawidłowe wykonywanie zadań wobec społeczności lokalnej.
Mam nadzieję, że prezentowane Państwu zeszyty spotkają się z zainteresowaniem i że będą przydatne w działalności samorządowej.
Paweł Swianiewicz
Kierownik Programu Wspierania Samorządów Lokalnych Brytyjskiego Funduszu Know How