WYBRANE ZAGADNIENIA EKOLOGICZNE

Opis produktu:

Ekologia w naszych czasach stała się modna. Może temu właśnie należy przypisać wiele jej definicji, przy czym nie wszystkie traktują ją jako dziedzinę nauk biologicznych. Szczególnie w ostatnich latach ekologia zaczęła być rozu­miana jako światopogląd, czyli zespół wiedzy, przekonań i preferencji doty­czących harmonijnego współżycia z otoczeniem. Ekocentryzm, jako światopo­gląd, próbuje zastąpić dominujący antropocentryzm. Etyka ekologiczna, ze swoją najważniejszą tezą, określaną jako zasada poszanowania życia i we­wnętrznej wartości bytów, powinna stanowić główny kierunek rozwoju naszej cywilizacji. Ludzie i pozaludzkie istoty żywe, ekosystemy, krajobrazy, ziemia jako całość muszą więc być traktowane nie jako rzeczy i środki prowadzące do celu, ale jako cele same w sobie.

Ekologia często utożsamiana jest z całokształtem wiedzy, działań i narzę­dzi związanych z ochroną przyrody i środowiska. Nic więc dziwnego, że od­różnienie ekologii od sozologii (ochrony środowiska) sprawia wielu osobom kłopot. A przecież ekologia jest rym dla sozologii, czym fizyka dla inżyniera albo fizjologia dla lekarza: podstawą, bez której nie można określić rozmiaru przemian środowiska przyrodniczego i wskazać kierunku działań zmierzają­cych do poprawy istniejącego stanu, uznając za wzór sprawnie funkcjonujące układy ekologiczne, których opisywaniem funkcjonowania zajmuje się właśnie ekologia.

I tu musi pojawić się definicja ekologii jako nauki biologicznej. Najpierw ta pierwsza, zaproponowana przez E. Haeckela w 1869 roku: całokształt od­działywań między zwierzętami a środowiskiem ożywionym i nieożywionym. Jak widać - niepełna, bo skupiająca się tylko na przedstawicielach królestwa zwierząt. Współcześnie chętnie sięgamy po inną definicję, zaproponowaną przez Ch.J. Kresa (1996): jest to nauka o zależnościach decydujących o liczeb­ności i rozmieszczeniu organizmów (dlaczego właśnie tu i dlaczego właśnie tyle). Podkreśla ona hierarchiczną budowę opisywanych układów ekologicz­nych, uznając szczególne znaczenie najniższej jednostki ekologicznej - popula­cji. Nawet badania obejmujące krajobrazy czy biosferę za punkt wyjścia muszą przyjąć ten najniższy poziom, który przejmuje na siebie ciężar przeprowadzania wszelkich procesów istotnych dla życia na Ziemi.

Wskazanie populacji, jako najniższego poziomu organizacji materii, ja­kim zajmuje się ekologia, czyni z niej podstawę wszelkich rozważań na temat funkcjonowania układów przyrodniczych. Zespół populacji różnych gatunków, wzajemnie na siebie oddziałujących, tworzy biocenozę. Ta zaś z zajmowanym przez nią biotopem określana jest mianem ekosystemu, definiowanego za A.G. Tansleyem (1948) jako zintegrowany układ elementów biotycznych i abio­tycznych, w którym wszystkie poziomy troficzne (pokarmowe) zawierają kom­plet gatunków zabezpieczających realizację obiegu materii i przepływu energii. Jest to modelowa jednostka ekologiczna, w której spotykają się dwa rodzaje elementów: ożywione, czyli biotyczne, i nieożywione (abiotyczne). Ekosyste­my łączą się w wyższe jednostki, występujące na obszarach o wspólnym kli­macie i jednakowej budowie geologicznej, czyli fizjocenozy (krajobrazy). Te zaś tworzą sferę życia, czyli biosferę.

W przygotowanym przez nas opracowaniu przy przedstawianiu wybranych zagadnień ekologicznych został zachowany właśnie taki porządek prezentacji. Poziom najniższy reprezentują tematy zawarte w rozdziale I, w którym zostaną omówione wybrane aspekty organizacji socjalnej populacji, i w II - przystoso­wania organizmów do środowiska. Zagadnienia związane z biocenozą dotyczą tematów zawartych w następnych dwóch rozdziałach, opisujących zależności między populacjami, określane mianem interakcji, ze szczególnym uwzględ­nieniem jednej z nich - allelopatii, o czym można przeczytać w rozdziale IV. Zagadnienia dotyczące następnego poziomu ekologicznego koncentrują się przede wszystkim na problemach funkcjonowania ekosystemów antropoge­nicznych: miasta i agroekosystemów. W kolejnych rozdziałach (V i VI) pre­zentowane są ekologiczne i konwencjonalne sposoby upraw rolniczych razem z biologicznymi metodami ochrony roślin. Ostatnie trzy prezentowane zagad­nienia są próbą opisu zjawisk związanych z najwyższym poziomem ekologicz­nym, czyli z biosferą. Wprowadzaj ą one Czytelników w zagadnienia różnorod­ności biologicznej, a także w problemy ochrony zagrożonych oraz ginących gatunków roślin i zwierząt. Opracowanie kończy rozdział przedstawiający wy­brane katastrofy ekologiczne, które mają decydujący wpływ na życie wszyst­kich istot na naszej planecie.

Każdy z dziewięciu rozdziałów jest odrębną całością. Ich zbiór stanowi ze­spół tych zagadnień, które uznałyśmy za interesujące, aktualne, przydatne w nauczaniu przedmiotów ekologia oraz ekologia i ochrona środowiska. Przed­stawione zagadnienia przygotowywałyśmy z myślą o studentach Wydziału Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu (studiów dziennych, wieczorowych i zaocznych) oraz Międzywydziałowego Studium Towaroznawstwa, ale mogą okazać się przydatne również na zajęciach z ekologii na innych wydziałach SGGW, a także w innych uczelniach.

Jeden z uroków badań biologicznych polega na tym, że wszyscy możemy mieć własne zdanie w odniesieniu do wielu zagadnień. I nie chodzi tu o poda­wanie w wątpliwość praw ważnych i udowodnionych, ale o wyrabianie sobie własnych poglądów, opartych na rzetelnych podstawach naukowych. Wybrane zagadnienia ekologiczne mają być dla Czytelników inspiracją i z założenia mają pozostawić uczucie niedosytu. Zebrana literatura stanowi ważne uzupeł­nienie tych tematów, które ze względu na ograniczony zakres opracowania zostały zaprezentowane skrótowo. Mimo tego mamy nadzieję, że lektura tej pracy pozwoli stworzyć obraz zawiłych zależności występujących w przyrodzie i uważny Czytelnik dostrzeże związki, jakie rządzą naszą biosferą.

Zacytowane na wstępie zdanie wypowiedziane przez Edwarda Wilsona jest pewnego rodzaju ostrzeżeniem, nawiązującym do wszelkiej działalności ludz­kiej w środowisku przyrodniczym. Jest też przesłaniem skierowanym do wszystkich zdobywających wiedzę na temat otaczającego nas świata. Trzeba uczynić wszystko, żeby nasz ludzki, jednorazowy eksperyment na żywym or­ganizmie, jakim jest biosfera, nie zakończył się totalną katastrofą...