książka to studium psychologicznym postaw moralnych Niemców ;
występują wyraźnie dwie warstwy: ta problemowa, filozoficzna, która jest jakby głośno toczoną dyskusją założonych postaw w historii Niemiec, dyskusją nad pojęciem wolności, odpowiedzialności, ocen moralnych oraz zachowań etycznych ich sensem i treścią, dyskusją nad wyborem - i ta druga warstwa, anegdotyczna, stanowiąca anegdotę bardzo umiejscowioną, określoną historycznie, będąca po prostu tym, co nazywamy wydarzeniem , rzeczywistością tu i teraz w wybranym okresie . Warstwa pierwsza wydaje się istotniejsza, ważniejsza, jest tym, co pasjonuje autora, co jest dla niego jakoś osobiście aktualne. Druga to jakby tło, pretekst tematyczny, naginany dla rozegrania pierwszej. To tło jest jednak tak konkretne i określone historycznie, tak realistyczne, że nie jest w stanie znieść swojej wtórnej roli, że w miarę rozwoju zdarzeń i zmiany miejsc zaczyna się rządzić własnymi prawami, wyłamuje się spod założeń i tez warstwy pierwszej i nie tylko mąci te założenia, ale wręcz w nie godzi.
książka 
