Informacja prawna a prawa obywatela. Konferencja z okazli XXXV-lecia informatyki prawniczej w Polsce i XV-lecia Systemu Informacji Prawnej Lex

Opis produktu:

(...) Zacznijmy od kwestii ustrojowych. Funkcję norm prawnych składających się na porządek prawny wyznaczają wzajemne relacje obywateli i władzy, a więc charakter ustroju państwa. W państwie totalitarnym lub autorytarnym, ale także w państwie o charakterze opiekuńczym prawo jest traktowane przede wszystkim jako instrument sprawowania władzy. Władza, najczęściej rozumiana w takim wypadku jako jednolita władza państwowa, tworzy normy prawne w celu umożliwienia realizacji przez grupę sprawującą władzę założonych celów politycznych. Prawo staje się więc służebne tym celom. Ma ułatwić ich najlepszą, najpełniejszą i z wykorzystaniem najmniejszych zasobów realizację. Zakres wolności i praw obywatela jest ustanawiany przez władzę i służy, tak jak wszystkie regulacje prawne, realizacji celów politycznych. Oczywiście, że w nowoczesnym państwie władza polityczna dążąca do sprawowania władzy autorytarnej lub wprowadzająca model państwa opiekuńczego nie może działać zupełnie swobodnie, gdyż musi się liczyć przede wszystkim z uwarunkowaniami międzynarodowymi. Przede wszystkim międzynarodowe standardy wolności i praw człowieka ograniczają swobodę władzy danego państwa i tym samym hamują tempo lub wykluczają nawet określony kierunek realizacji założonych celów politycznych. Szczególnie w fazie początkowej budowy ustroju według tego modelu muszą powstać konflikty pomiędzy ośrodkiem władzy politycznej a niepodporządkowanymi mu organami ochrony wolności i praw obywatelskich. Dochodzi do konfliktu z sądownictwem konstytucyjnym, organami konstytucyjnymi broniącymi niezawisłości sędziowskiej lub z sądownictwem na szczeblu międzynarodowym. Władza polityczna podnosi wtedy zarzut imposybilizmu, który w demokratycznym państwie prawnym jest raczej potwierdzeniem skuteczności prawa jako ochrony obywateli przed nadużywaniem władzy.
W takim modelu dostęp obywatela do informacji prawnej nie jest problemem zasadniczym. Przede wszystkim władza ma znać prawo i używać go zgodnie z celami politycznymi. Te cele nie muszą być znane, a tym bardziej akceptowane przez każdego adresata normy prawnej. Dla sprawnej realizacji założonych celów ważne jest jednak, aby adresaci norm znali przede wszystkim swoje obowiązki wobec państwa.
Zupełnie inaczej będzie przedstawiał się ten problem w demokratycznym państwie prawa, w którym prawo nie jest sprowadzone wyłącznie do roli instrumentu sprawowania władzy, lecz pełni istotną rolę ograniczającą władzę w ochronie wolności i praw obywateli, które wynikają nie z nadania władzy, tylko z przyrodzonej i niezbywalnej godności osoby. W demokratycznym państwie prawa obowiązuje zasada legalizmu, tzn. władza publiczna może działać tylko na podstawie prawa i w jego granicach. Zasadę tę wyraża art. 7 Konstytucji RP z 1997 r. Prawo służy więc nie tylko władzy, ale przede wszystkim służy obywatelowi w kontroli władzy w zakresie przestrzegania wolności i praw obywatelskich. Jest rzeczą zrozumiałą, że kontrola taka może być sprawowana jedynie w sytuacji znajomości obowiązującego prawa. Obywatel musi mieć dostęp do obowiązującego tekstu, by mógł w każdej chwili skontrolować, czy władza przestrzega prawa i czy są gwarantowane przysługujące obywatelowi wolności i prawa.
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Prawo jest ogranicznikiem władzy. Konstytucja wyraźnie przyznaje obywatelowi dostęp do informacji publicznej, a w szczególności dostęp do informacji o działaniach organów władzy publicznej, w tym także władzy prawodawczej (art. 61). Konstytucja stanowi, że warunkiem wejścia w życie normy prawnej powszechnie obowiązującej jest jej ogłoszenie (art. 88 ust. l). Konstytucja zobowiązuje ustawodawcę do określenia zasad i trybu ogłaszania aktów normatywnych. Brak ogłoszenia aktu prawnego, przez co należy rozumieć umożliwienie adresatom normy realne, a nie tylko teoretyczne zapoznanie się z danym aktem prawnym, jest warunkiem niezbędnym rozpoczęcia obowiązywania danej normy. Możliwości realnego zapoznania się z nowo ogłoszonym aktem normatywnym służy okres pomiędzy ogłoszeniem a wejściem aktu normatywnego w życie (vacatio legis). Liczne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, i to zarówno przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 r., jak i pod rządami obowiązującego dzisiaj porządku konstytucyjnego, przywiązywały zasadnicze znaczenie do prawidłowego, z zachowaniem określonego w prawie i wystarczającego ze względu na charakter regulowanej materii, vacatio legis. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał na konieczność pozostawienia obywatelowi - adresatowi normy prawnej - odpowiedniego czasu do dostosowania swoich interesów do zmieniającego się prawa szczególnie wtedy, gdy nowy stan prawny ma być mniej korzystny dla obywatela w porównaniu z poprzednio obowiązującym.