Spis treści:

Wstęp



Rozdział I

Gimnazjum – nowy typ szkoły



Wprowadzenie

1. Gimnazjum – cele i założenia

1.1. Organizacja gimnazjów „wirtualnych”

1.2. Oczekiwania i obawy przed wprowadzeniem reformy

Konkluzje



Rozdział II

Gimnazjum miejscem rozwoju uczniów



Wprowadzenie

1. Rozwój ucznia – ujęcie psychologiczno-pedagogiczne

2. Codzienność szkolna – ujęcie progresywne

2.1. Aktywność ucznia na lekcji

2.2. Nauczyciele w szkole wspomagającej rozwój ucznia

2.3. Uczeń i jego rówieśnicy w codzienności szkolnej

2.4. Zajęcia pozalekcyjne

2.5. Samorząd szkolny

3. Szkoła w dotychczasowych badaniach – wybrane aspekty

Konkluzje



Rozdział III

Metodologiczne podstawy badań



1. Cele i problemy badawcze

2. Metoda badawcza

3. Organizacja i przebieg badań



Rozdział IV

Kontekst prowadzonych badań



Wprowadzenie

1. Lokalizacja i powstanie badanych szkół

2. Architektura i wielkość badanych szkół

3. Organizacja dojazdów uczniów do szkoły

4. Rada szkoły i rada rodziców

5. Samorząd szkolny w badanych szkołach

6. Współpraca z rodzicami

7. Udział uczniów w kołach zainteresowań

8. Dojazd uczniów do szkoły

Podsumowanie



Rozdział V

Obraz rówieśników



Wprowadzenie

1. Rówieśnik – wróg czy przyjaciel

1.1. Rówieśnik jako wróg

1.2. Rówieśnik jako przyjaciel

2. Rówieśnicy na lekcji

2.1. Zdobywanie wiedzy przez rówieśników

2.2. Rówieśnicy przeszkadzający

3. Rówieśnicy na przerwie

4. Identyfikacja rówieśników ze szkołą

5. Obszary rzeczywistości szkolnej ważne dla rówieśników

6. Zabarwienie emocjonalne wypowiedzi na temat rówieśników

7. Uogólniony obraz rówieśników

Wnioski



Rozdział VI

Obraz nauczyciela



Wprowadzenie

1. Nauczyciel w czasie lekcji

1.1. Nauczyciel dydaktyk

1.2. Nauczyciel-wychowawca

2. Nauczyciel osoba

3. Nauczyciel na przerwie

4. Obszary rzeczywistości szkolnej ważne dla nauczyciela

5. Emocjonalne zabarwienie wypowiedzi badanych na temat nauczycieli

6. Nauczyciel – obcy czy swój

6.1. Nauczyciel jako obcy

6.2. Nauczyciel jako swój

7. Rekonstrukcja obrazu nauczycieli

Wnioski



Rozdział VII

Samowiedza badanych



Wprowadzenie

1. Uczniowie na przerwie

2. Uczniowie na lekcji

3. Obszary rzeczywistości szkolnej ważne dla badanych

4. Wartościowanie przez uczniów pozostania w szkole

5. Kontakty z rówieśnikami po zajęciach lekcyjnych

6. Samoocena badanych

7. Rekonstrukcja samoopisu badanych

Wnioski



Rozdział VIII

Szkoła miejscem (nie)(do)rozwoju



Wprowadzenie

1. Obraz ucznia

Krótka refleksja zamiast zakończenia




Wykaz literatury



(fragment)

Wstęp



We wrześniu 1999 roku wdrożono reformę ustroju szkolnego. Zgodnie z jej założeniami w strukturze edukacyjnej pojawił się nowy typ szkoły – gimnazjum.

Autorzy reformy sądzili, że wydzielenie tego etapu edukacyjnego będzie znaczącym krokiem na drodze do wyrównywania poziomu nauczania w szkołach wiejskich i miejskich. Zakładano, że ma to być szkoła stwarzająca warunki do wszechstronnego rozwoju ucznia2. Gimnazjum miało się znajdować w samodzielnym, bardzo dobrze wyposażonym budynku. Nie uniknięto jednak form przejściowych, do których należy zaliczyć gimnazja „wirtualne”, czyli szkoły posiadające filie w innych szkołach. Miały one funkcjonować w okresie przejściowym, tj. nie dłużej niż do 2002 roku. Chociaż z perspektywy dekady można powiedzieć, że tego typu szkoły stanowią relikt przeszłości, to nie należy zapominać, że taka forma organizacyjna przetrwała w wielu województwach.

Gimnazjum „wirtualne” jest tworem, który nie sytuuje się w żadnej przestrzeni edukacyjnej. Nasuwa się pytanie, jakie doświadczenia zdobywają uczniowie gimnazjów „wirtualnych”. Skoncentrowałam się na gimnazjum „wirtualnym”,

ponieważ jest ono efemerydą w systemie edukacji. Jak stwierdza M. Dudzikowa, szkoły te



[…] faktycznie nie istnieją, jako że ich klasy porozsiewane są po wielu placówkach, często zlokalizowanych w kilku odległych od siebie miejscowościach.



Skoro szkoły te stanowią pewne wynaturzenie w systemie szkolnym, można zapytać o to, jak możliwe jest w nich realizowanie podstawowego hasła reformy edukacji dotyczącego wszechstronnego rozwoju ucznia. Tą problematyką zajęła się M. Dudzikowa w publikacji Mit o szkole jako miejscu „wszechstronnego rozwoju” ucznia. Eseje etnopedagogiczne. Autorka, dokonując – jak czytamy w recenzji wydawniczej B. Śliwerskiego – demistyfikacji pseudoreformatorskich „zachcianek” w resorcie edukacji, wskazuje, że w rzeczywistości edukacyjnej dążenie do wszechstronnego rozwoju ucznia, stanowiące główny punkt odniesienia całej działalności edukacyjnej nauczycieli, mija się z rzeczywistością szkolną i staje się mitem. Jeśli rzeczywiście tak się dzieje, to warto byłoby się nieco dokładniej przyjrzeć temu, jak funkcjonuje gimnazjum „wirtualne”. W tym kontekście szczególnie interesująca wydaje się analiza doświadczeń zdobywanych przez uczniów tego typu szkół. Można zbadać dokumenty szkolne lub wziąć pod uwagę perspektywę osób zaangażowanych w funkcjonowanie szkoły (dyrektorów, nauczycieli, rodziców, administracji oświatowej). W książce skoncentrowałam się na perspektywie uczniów. Wynika to z przyjętych przeze mnie założeń teoretycznych. Ponieważ gimnazjum ma być miejscem wszechstronnego rozwoju uczniów, konieczne było przyjęcie teorii wyjaśniającej, czym jest rozwój i jak on się odbywa. Kolejnym ważnym krokiem było poszukanie odpowiedzi na pytanie, jaki model szkoły podkreśla rolę aktywności ucznia i ujmuje

rozwój jako cel wychowania. Istotne było również znalezienie takiej koncepcji teoretycznej, której założenia byłyby pomocne przy objaśnianiu badanego wycinka rzeczywistości, konkretnie – rzeczywistości szkolnej. Celem badań było zrekonstruowanie obrazu szkoły, jaki wyłonił się z wypowiedzi badanych gimnazjalistów i na tej podstawie rozpoznanie, jakiego rodzaju doświadczenia są ich udziałem w szkole, do której uczęszczają, oraz ustalenie, w jakim stopniu w gimnazjum „wirtualnym ” jest stymulowany rozwój uczniów.

Książka składa się z ośmiu rozdziałów. W rozdziale I na podstawie analizy literatury przedmiotu ukazano założenia i niepokoje związane z funkcjonowaniem gimnazjum. Przeanalizowano dotychczasowe badania, biorąc pod uwagę zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty działalności tego typu szkoły. Wyjaśniono także zasady funkcjonowania gimnazjów „wirtualnych”. Przedstawiono założenia związane z powołaniem gimnazjum oraz wskazano obawy, które temu towarzyszyły.

Rozdział II prezentuje przyjęte w niniejszej publikacji stanowisko dotyczące rozwoju i doświadczenia. Rozwój ukazano tu z perspektywy teorii organizmicznej, według której istotną rolę odgrywa w nim aktywność podmiotu oraz zdobywane przez niego doświadczenia. W rozdziale II szkołę przedstawiono jako kontekst rozwoju, podkreślając jednocześnie znaczenie subiektywnego odbioru rzeczywistości przez jednostkę. Dzięki temu omówiono podstawy pozwalające na analizę materiału badawczego. W rozdziale III przedstawiono koncepcję badań empirycznych, czyli podstawowe założenia programu badawczego. Rozdziały IV–VII stanowią główny trzon niniejszej publikacji – prezentują wyniki badań. Uwzględniono tutaj kontekst, w którym funkcjonują gimnazjaliści. Ponadto przedstawiono rezultaty badań dotyczących rekonstruowania obrazu szkoły przez badanych, ich rówieśników oraz nauczycieli. Rozdział VIII stanowi próbę uogólnienia wyników i ich interpretacji.

Książka powstała dzięki pomocy i życzliwości wielu bliskich mi osób. Chciałam złożyć serdeczne podziękowania przede wszystkim Pani prof. zw. dr hab. Marii Dudzikowej, która w moich poszukiwaniach „tropów badawczych” okazała mi niezmiernie dużo życzliwości, cierpliwości i ciepła. Równie gorąco chciałabym podziękować uczestnikom seminarium doktorskiego prowadzonego przez prof. zw. dr hab. Marię Dudzikową za wsparcie, pomoc oraz „bycie razem” na każdym etapie powstawania pracy.