Ebook Światło, które zgasło mobi,epub

� w koszmar, mamy na myśli wzorce zachowań naśladowczych i zachłyśnięcie naśladownictwem, które są bardziej emocjonalnie obciążające i zmieniające niż banalne symulanctwo. Chodzi tu o wszechobejmujące polityczne przeobrażenie, które - częściowo dlatego, że dokonuje się nie na rozkaz Zachodu, ale ,,pod okiem" Zachodu - wywołuje uczucie wstydu i resentymentu i podsyca obawy o wymazywanie rodzimej kultury. W Europie Środkowo-Wschodniej jedni z najbardziej wpływowych przywódców politycznych chętnie uznali imitatorskie przyjęcie kultury zachodniej za najkrótszą drogę do reform bezpośrednio po 1989 roku. Imitację uzasadniano tak, że jest ,,powrotem do Europy", czyli do autentycznej tożsamości tego regionu. W Moskwie jednak myślano o tym inaczej. Wszak komunizmu nigdy nie uznawano tam za porządek narzucony z zagranicy, toteż naśladowania Zachodu nie przedstawiano jako odzyskania autentycznej tożsamości narodowej. Jakkolwiek szczerze czy nieszczerze przyjęte na wstępie modele zachodnie wreszcie straciły swój urok nawet dla ich początkowo najzagorzalszych wschodnich naśladowców. Reforma po linii liberalno-demokratycznej przestała zadowalać z wielu powodów, oprócz tych już wymienionych. Po pierwsze, zachodni doradcy o nawet najlepszych zamiarach nie potrafili ukryć domyślanej wyższości wzorca nad imitacją. Co gorsza, zagraniczni promotorzy reformy politycznej na Wschodzie wciąż idealizowali ,,prawdziwą" demokrację liberalną nawet po tym, jak oznaki jej wewnętrznej dysfunkcyjności stały się nie do przeoczenia. Właśnie w tym kontekście globalny kryzys finansowy 2008 roku zadał dobremu imieniu liberalizmu ostateczny coup de grâce. Francuski filozof René Girard argumentował obszernie, że historycy i socjolodzy zwodniczo i niebezpiecznie zaniedbali istotność imitacji dla kondycji ludzkiej. Swoją karierę poświęcił na badanie, jak imitacja potrafi rodzić traumę psychologiczną i konflikt społeczny. Twierdził, że dzieje się to, kiedy naśladowany wzorzec staje się przeszkodą dla poczucia własnej wartości i samorealizacji naśladującego[39]. Formą imitacji, która z największym prawdopodobieństwem doprowadzi do resentymentu i konfliktu, jest zdaniem Girarda imitacja pragnień. Naśladowane są nie tylko środki, lecz także cele, nie tylko instrumenty techniczne, lecz także wyniki, zamiary, intencje i sposoby życia. Naszym zdaniem taka właśnie immanentnie stresująca i kontrowersyjna forma naśladownictwa wywołała obecną rewoltę antyliberalną. Według Girarda istoty ludzkie chcą czegoś nie dlatego, że jest to samo w sobie pociągające czy pożądane, ale dlatego, że chce tego ktoś inny. Obserwacja ta sprawia, że ideał ludzkiej autonomii zaczyna się wydawać iluzoryczny. Hipotezę tę można zweryfikować przez obserwację dwójki małych dzieci w pomieszczeniu pełnym zabawek: ,,najbardziej upragniona" znajduje się zazwyczaj w rękach drugiego dziecka[40]. Imitowanie celów innych - przekonuje Girard - wiąże się też z rywalizacją, resentymentem i zagrożeniem tożsamości osobistej. Im więcej pewności naśladowcy pokładają w naśladowanych, tym bardziej tracą pewność siebie. Imitowany wzorzec staje się nieuchronnie rywalem i zagrożeniem dla szacunku własnego. To zwłaszcza prawda, kiedy naśladowanym wzorcem jest nie Jezus Chrystus, ale sąsiad zza zachodniej granicy. Argumenty z etymologii są znane ze swojej słabości. Warto jednak pamiętać, że słowo ,,emulacja" znaczyło dawniej nie pełne podziwu naśladowanie, ale bezwzględne współzawodnictwo [również w języku polskim - przyp. tłum.]. Syn chce być jak ojciec, ale ojciec wysyła podświadomy komunikat, że ambicja chłopca jest niemożliwa do spełnienia, co wzbudza w synu nienawiść do ojca[41]. Taki wzorzec zachowań niewiele różni się od tego, co obserwujemy w Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie - według populistów - Nakaz Naśladowania Zachodu sprawił, że porzucenie świętej przeszłości i przyjęcie nowej tożsamości liberalno-demokratycznej, która tak naprawdę nigdy nie będzie w pełni należała do nich, zdało się tamtym państwom ich przeznaczeniem. Wstyd płynący z tego, że ktoś zmienił swoje preferencje zgodnie z obcą hierarchią, i to w imię wolności, a potem patrzono na niego z góry z powodu rzekomej nieudaczności tej próby - to są emocje i przeżycia, które napędzają rewoltę antyliberalną rozpoczętą w krajach postkomunistycznych, zwłaszcza na Węgrzech, a teraz przerzucającą się na cały świat. Wiedza Girarda o związku przyczynowo-skutkowym pomiędzy imitacją a resentymentem, chociaż wywodzi się prawie wyłącznie z analizy tekstów literackich, jest wyjątkowo przydatna do zrozumienia istoty rewolty antyliberalnej w krajach postkomunistycznych[42]. Przykuwając uwagę do wewnętrznie konfliktogennej natury imitacji, Girard rzuca nowe światło na kwestię demokratyzacj