Sekrety geniuszu

liniami oraz figur w kolorach białym i czerwonym. Europejczycy wprowadzili kilka nowych rozwiązań, zdynamizowali ruchy hetmana i gońców, w XVIII wieku dodali roszadę. Na tym zmiany się zakończyły i szachy pozostają grą o najbardziej sztywnych regułach. Mimo to nikomu nie udało się znaleźć sposobu na wygraną, gdyż liczba możliwych kombinacji jest zbyt wielka. Żadna gra nie pokazuje też w równie sugestywny sposób, jak olbrzymi potencjał drzemie w ludzkim mózgu. Są mistrzowie, którym nie potrzeba do rozgrywki planszy, gdyż cały pojedynek toczą wyłącznie w myślach; informują się jedynie o wykonywanych ruchach i numerach pól, na które w wyobraźni przesuwają figury. Monopol na milionera Wroku 1933 opatentowano w USA grę, która dawała uczestnikom złudzenie obracania wielkimi pieniędzmi i pomagała w zrozumieniu praw rządzących gospodarką rynkową. Jej reguły opracował podczas Wielkiego Kryzysu bezrobotny inżynier Charles Darrow. Polegała na przesuwaniu pionów po planszy i kupowaniu lub sprzedawaniu nieruchomości - domów, hoteli, ulic. Za wejście rywala na zajmowany teren jego posiadacz pobierał opłatę. Celem było opanowanie całej przestrzeni, czyli zdobycie monopolu - stąd nazwa gry ,,Monopoly". O sukcesie decydowała umiejętność podejmowania ryzyka, spekulowania, kalkulowania, wykorzystywania okazji i błędów przeciwnika. Grę reklamowano chwytliwym hasłem ,,Jak zostać milionerem". Była to oczywiście iluzja, ale jedna osoba zmieniła ją w rzeczywistość. Do dziś sprzedano na świecie ponad 250 milionów egzemplarzy ,,Monopoly", a jej twórca Charles Darrow zmarł w roku 1967 jako multimilioner. Wielkimi admiratorami gry byli diva operowa Maria Callas, aktor Telly Savalas i brytyjski premier Winston Churchill, który mawiał, że to świetna zabawa, gdyż ,,można w niej pobić najlepszego przyjaciela, nie wyrządzając mu zbytniej szkody". Magiczny kwadrat Jeden z najstarszych praktykowanych do dzisiaj sposobów rozwijania wyobraźni również pochodzi z Chin. To łamigłówka o nazwie tangram, polegająca na układaniu rozmaitych figur z rozciętego na siedem części kwadratu. Trzeba wykorzystać wszystkie elementy, które mogą do siebie przylegać w dowolny sposób, ale nie mogą się nakładać. Przy bliższym poznaniu pozornie prosta łamigłówka okazuje się bardzo trudna, a liczba możliwych kombinacji praktycznie nieograniczona. Włodzimierz Pijanowski, autor encyklopedii Gry świata, wyznaje, że nad zbudowaniem jednej z figur rozmyśla od kilku lat i wciąż bez rezultatu. W cesarskich Chinach umiejętność układania tangramów była jednym z przedmiotów egzaminacyjnych, zdawanych przez kandydatów na urzędników. Uczyła bowiem pożądanych w tym zawodzie cech - cierpliwości i wytrwałości, a także myślenia abstrakcyjnego i wyobraźni przestrzennej. Egzaminowani musieli albo zbudować z siedmiu części figurę, której ogólny zarys im przedstawiono, albo skonstruować obiekt na życzenie, np. ptaka w locie, biegnącą kobietę, smoka. Dodatkową zaletę tangramu stanowiło to, że był znakomitą rozrywką umysłową dla samotnych. Potwierdził to Napoleon, który po zesłaniu na Wyspę Świętej Heleny zabijał w ten sposób nudę. Chińska łamigłówka do dziś pozostaje niedościgłym pierwowzorem wszelkich układanek i puzzli. Mądrej głowie Wiele wymyślonych w przeszłości gier służyło również poszerzaniu ogólnej wiedzy ich uczestników. Wystarczy wspomnieć szkolną zabawę w ,,państwa-miasta", polegającą na jak najszybszym wypisaniu zaczynających się na wybraną literę nazw i przedmiotów z różnych dziedzin. W świecie islamu podobną popularnością cieszył się ,,wyścig po niebie" - al-Kawakib, dzięki któremu uczniowie poznawali nazwy planet i 48 najważniejszych gwiazdozbiorów. Żadna z tego typu pożytecznych rozrywek umysłowych nie może się jednak równać z krzyżówkami. Ich rozwiązywanie to stosunkowo młoda, licząca sobie niespełna sto lat, forma relaksu. Za jej wynalazcę uchodzi Arthur Wynne, redaktor weekendowego dodatku do dziennika ,,New York World". Szukając nowych sposobów zabawienia czytelników - dodatek nosił nazwę ,,Fun" (Zabawa) - pomysłowy dziennikarz zamieścił w roku 1913 diagram z 32 hasłami do odgadnięcia. Za jego rozwiązanie redakcja obiecywała nagrody. 12 lat później podobna nowinka pojawiła się na łamach ,,Kuriera Warszawskiego"; autorem pierwszych polskich ,,łamigłówek krzyżowych" - jak je wówczas określano - był wybitny szachista Kazimierz Makarczyk. On także wymyślił lepiej brzmiący odpowiednik angielskiego cross word i wzbogacił nasz język o nowe słowo - krzyżówka. Krzyżówkowa wiedza jest często lekceważona jako bezużyteczna, bezmyślna, odtwarzająca jedynie to, co każdy może znaleźć w leksykonie czy encyklopedii. Ale dobry krzyżówkowicz imponuje zasobem słownictwa, zaskakującymi skojarzeniami i