Putin. Źródła imperialnej agresji

,,barri?re de lEst", rozciągającej się od Szwecji do Turcji, a konstruowanej przez dyplomację francuską już nie przeciw Habsburgom (jak w wieku XVII), ale przeciw Rosji. Tu, a także w praktycznych trudnościach z pełnym podporządkowaniem chaotycznego życia politycznego Rzeczypospolitej interesom Petersburga, tkwiły przyczyny orientowania się Rosji ku antypolskiej współpracy z mocarstwami niemieckimi. Główna jednak przyczyna leżała chyba głębiej: w silnej pokusie, jaką dla wpływowych kół na petersburskim dworze stanowił widok bezsilnego sąsiada. Można mu było po prostu zabrać ziemię - czy to pod hasłami dokończenia odwiecznego procesu ,,zbierania ziem ruskich" lub opieki nad prawosławnymi ich mieszkańcami, czy to pod nowymi, bardziej ,,oświeconymi" hasłami wprowadzania porządku. Bufory w geopolitycznych tarciach także ulegają zużyciu. W stronę takiego, fatalnego dla Rzeczypospolitej, rozwiązania problemu ,,barri?re de lEst" zmierzał wyraźnie tzw. system północny, który konstruował główny inspirator rosyjskiej polityki zagranicznej lat sześćdziesiątych XVIII wieku, kanclerz Nikita Iwanowicz Panin. W sojuszu z Prusami (i z Danią) Rosja miała kontrolować Rzeczpospolitą i Szwecję, a wraz z nimi całą północną i środkową Europę. Prusy w każdym razie były traktowane w ramach owego systemu jako najbardziej naturalny geopolityczny sojusznik Rosji[4]. System ten jednak nie zdominował bez reszty geopolitycznej wyobraźni rosyjskich mężów stanu wieku XVIII. Wśród nich największym okazała się kobieta - na dodatek Niemka: Katarzyna II. Często przez pryzmat dokonanych przez nią rozbiorów zdarza nam się przeoczyć fakt, że jej główne ambicje i geopolityczna orientacja kierowały ją w istocie nie ku Rzeczpospolitej, gdzie indziej też niż Piotra I. Ambicje te były w istocie jeszcze większe niż u jej wielkiego ,,dziada": Katarzyna nie chciała dłużej znosić peryferyjnej pozycji, jaką mimo wszystko wytworzył zwrot Piotra ku nowoczesnej Europie. Układem odniesienia dla tych ambicji nie była bowiem tylko Europa, ale również Azja. Katarzyna, jeszcze przed wstąpieniem na rosyjski tron zrozumiała, że jej nowa, przybrana ojczyzna, zająć może w sposób naturalny (zdeterminowany już samą geografią) centralne miejsce w świecie - jeśli tylko wykorzysta swoje położenie swoistego pomostu między Europą i Azją. W swojej notatce sprzed marca 1761 roku tak pisała o zadaniach stających przed Imperium: ,,Połączyć Morze Czarne z Kaspijskim i te dwa z Północnym [Bałtyckim]; skierować handel Chin i Indii Wschodnich przez Tatarię [stepy Azji Środkowej] - to oznaczałoby podźwignięcie Rosji do większej potęgi niż wszystkich pozostałych państw Europy i Azji"[5]. Jeśli Rosja miała być nie peryferią, ale centrum Eurazji, to musiała główny wektor swej strategicznej ekspansji skierować z północy (ten ,,Piotrowy" kierunek łączył państwo rosyjskie, powtórzmy, z nowoczesną Europą, ale utrzymywał na marginesie Azji) na południe. Tu głównym rywalem - potencjalną ofiarą ambicji Rosji - okazywał się świat islamu, przede wszystkim Turcja (w pewnej mierze również Persja) i orbitujące wokół niej państewka muzułmańskie od Krymu, przez Zakaukazie, aż po Azję Środkową. Ideologia Oświecenia podpowiadała nowe uzasadnienie dla takiego właśnie kierunku ekspansji. Już nie miał go tworzyć prawosławny ekscepcjonalizm ,,Trzeciego Rzymu", ale niesienie ,,świateł Rozumu" krainom ,,barbarzyńskim"[6]. Znakomitym świadectwem takiej interpretacji rosyjskiej ofensywy geopolitycznej w kierunku południowym jest korespondencja Katarzyny II i Woltera z okresu wojny z Turcją (z lat 1768-1774), w której Rosja wystąpić miała jako ,,zbrojne ramię" cywilizacji, które ,,pomści Grecję [antyczną], wygnawszy [z Europy południowej] wrogów sztuk i prześladowców kobiet" [czyli muzułmanów][7]. Katarzynie udało się wreszcie w zwycięskich wojnach z ,,barbarzyńcami" tureckimi i tatarskimi wyprowadzić Rosję na całe niemal północne wybrzeże Morza Czarnego. To miał być jednak tylko pierwszy etap większego projektu. Jego zwieńczeniem miała być odbudowa Cesarstwa Greckiego: swoistej sekundogenitury Romanowów, którą jako pierwszy objąć miał młodszy wnuk Katarzyny. Dla niego wybrała już z tą myślą znaczące imię: Konstanty. Geopolitycznie Rosja miała rozciągnąć w ten sposób swoje wpływy na cały obszar dawnego Bizancjum, Bałkany z zamieszkująca je ludnością prawosławno-słowiańską, wreszcie na wschodnią przynajmniej część basenu Morza Śródziemnego (wyspy na Adriatyku przypaść miały bezpośrednio Rosji)[8]. Katarzyna jednak nie chciała być służką idei Oświecenia tylko, ale służyła wielkości swego (przybranego) Imperium - z jego specyficzną, odrębną, nierozumianą i nieakceptowaną przez oświeconą Europę tożsamością prawosławną. Świadomi