Ebook Pamiętniki mobi,epub

�ka­cję; za­le­wa­ni ist­ną po­wo­dzią fal­sy­fi­ka­tów kry­ty­cy sta­li się nie­uf­ni na­wet wo­bec praw­dzi­wych za­byt­ków pa­mięt­ni­kar­stwa sta­ro­pol­skie­go. Fran­ci­szek Wę­żyk, Jó­zef Łu­ka­sze­wicz, zwłasz­cza zaś Mi­chał Wisz­niew­ski wąt­pi­li w au­ten­tycz­ność dzie­ła Pa­ska; za sfał­szo­wa­ne pod ko­niec tek­stu uwa­żał Pa­mięt­ni­ki rów­nież Jó­zef Igna­cy Kra­szew­ski. Po­nie­waż zwykł był się ob­cho­dzić ze źró­dła­mi dość bez­ce­re­mo­nial­nie, po­dej­rze­wał, że ktoś pod­szył się pod na­zwi­sko ma­zo­wiec­kie­go szlach­ci­ca. Do­ro­bił Pa­mięt­ni­kom chwy­tli­we li­te­rac­kie za­koń­cze­nie, po­dob­nie jak to uczy­nił ze wspo­mnie­nia­mi Jana Du­kla­na Ochoc­kie­go, do­pi­su­jąc dia­lo­gi, usu­wa­jąc na­to­miast frag­men­ty oby­cza­jo­wo draż­li­we. Alek­san­der Bück­ner są­dził, iż winą na­le­ży ob­cią­żyć rów­nież i ,,czar­ną le­gen­dę", któ­rą ota­cza­no w za­ry­sach li­te­ra­tu­ry wiek XVII. Zna­no go bo­wiem ,,[...] z naj­gor­szej stro­ny, od ła­ci­ny, pa­ne­gi­ry­ków i asce­ty­ków, więc o ro­man­sie oby­cza­jo­wym [...] nikt nie po­my­ślał"40. Nie­uf­ność po­głę­bi­ły ów­cze­sne prak­ty­ki edy­tor­skie; aby uczy­nić ar­cy­dzie­ło Pa­ska bar­dziej czy­tel­ne, pierw­szy wy­daw­ca peł­ne­go tek­stu Pa­mięt­ni­ków (1836), Edward Ra­czyń­ski, za­stą­pił wszyst­kie zwro­ty ła­ciń­skie pol­ski­mi, co jesz­cze bar­dziej od­ję­ło edy­cji ce­chy au­ten­tycz­no­ści. Na­wet po la­tach opła­ci­ła się jed­nak panu Pa­sko­wi mi­łość do zwie­rząt, któ­rej licz­ne przy­kła­dy znaj­du­je­my na kar­tach jego Pa­mięt­ni­ków. W książ­ce uczo­ne­go je­zu­ity, Ga­brie­la Rzą­czyń­skie­go (Hi­sto­ria na­tu­ra­lis cu­rio­sa, 1721), zna­le­zio­no bo­wiem do­wód ich au­ten­tycz­no­ści, a to w po­sta­ci opo­wie­ści o uczo­nej wy­drze, po­da­ro­wa­nej przez pew­ne­go szlach­ci­ca z Ma­zow­sza, na­zwi­skiem Pa­sek, zwy­cięz­cy spod Wied­nia. Na tym jed­nak nie skoń­czy­ły się kło­po­ty z sym­pa­tycz­nym zwie­rzę­ciem. ,,Mój Łu­ka­sze­wi­czu - pi­sał Ra­czyń­ski do zna­ne­go hi­sto­ry­ka re­for­ma­cji - jest u Pa­ska ar­ty­kuł o wy­drze cho­wa­nej za kró­la Jana, któ­rej żoł­nierz na war­cie dał uciec i za to zo­stał uka­ra­ny śmier­cią, to trze­ba zmi­ty­go­wać prop­ter ho­no­rem gen­tis [ze wzglę­du na cześć na­ro­du] i na­pi­sać tyl­ko: a żoł­nie­rza uka­ra­no jak na­le­ży"A. Saj­kow­ski, Nad sta­ro­pol­ski­mi pa­mięt­ni­ka­mi, Po­znań 1964, s. Po nie­do­wie­rza­niu przy­szedł za­chwyt. Styl Pa­ska wzbu­dził en­tu­zjazm ro­man­ty­ków; wy­warł on na nich wpływ tak wiel­ki, że przy­po­mi­na się mimo woli po­wie­dze­nie He­min­gwaya o Przy­go­dach Huc­ka: ,,Cała no­wo­cze­sna li­te­ra­tu­ra ame­ry­kań­ska wy­wo­dzi się z tej jed­nej książ­ki". Pa­mięt­ni­ka­mi za­chwy­cał się Mic­kie­wicz, któ­ry po­świę­cił Pa­sko­wi dwa z wy­kła­dów o li­te­ra­tu­rze sło­wiań­skiej. Pod uro­kiem jego pro­zy po­zo­sta­wa­li za­rów­no Kra­siń­ski, jak Sło­wac­ki, któ­ry jak już wspo­mi­na­łem, wpro­wa­dził go na kar­ty Ma­ze­py. Wie­my, ile inne ar­cy­dzie­ło ga­wę­dy szla­chec­kiej, mia­no­wi­cie Pa­miąt­ki So­pli­cy Hen­ry­ka Rze­wu­skie­go, za­wdzię­cza Pa­sko­wi. Czer­pał z nich ca­ły­mi gar­ścia­mi Hen­ryk Sien­kie­wicz, któ­ry na­wet ty­tuł pierw­szej czę­ści swej try­lo­gii wziął chy­ba z Pa­mięt­ni­ków, gdzie czy­ta­my, że wróg ,,trzy czę­ści oj­czy­zny na­szej mie­czem i ogniem splą­dro­wał". Od­po­wia­dał mu nie­sły­cha­nie Pa­sko­wy kult woj­ska i wo­dza (w oso­bie Czar­niec­kie­go). Syl­wet­ka Kmi­ci­ca wie­le za­wdzię­cza Pa­sko­wi; z jego Pa­mięt­ni­ków przej­mo­wał au­tor Po­to­pu słow­nic­two i fra­ze­olo­gię. Moż­na śmia­ło przy­jąć, że gdy­by Pa­mięt­ni­ki za­gi­nę­ły, to i try­lo­gia nie po­wsta­ła­by w obec­nym kształ­cie, a po­sta­ci Kmi­ci­ca i Za­gło­by nie wy­pa­dły­by na pew­no tak barw­nie i so­czy­ście. Wy­do­by­cie z rę­ko­pi­sów pa­mięt­ni­ków Pa­ska i Ma­tu­sze­wi­cza, Ki­to­wi­cza i Du­kla­na-Ochoc­kie­go stwo­rzy­ło pod­gle­bie, bez któ­re­go nie na­stą­pił­by tak wspa­nia­ły roz­wój pol­skiej po­wie­ści hi­sto­rycz­nej XIX wie­ku. Do­cze­ka­ła się ona wie­lu prze­kła­dów na ję­zy­ki obce, po­dob­nie zresz­tą jak ar­cy­dzie­ło Pa­ska, z któ­re­go czer­pa­ła swe na­tchni