Ebook Getto warszawskie Przewodnik po nieistniejącym mieście mobi,epub

czyna pierwszy etap wędrówki. Trwać on będzie do upadku Rzeczypospolitej. Charakteryzują go z jednej strony wysiłki władz municypalnych zmierzające do usunięcia Żydów z miasta, z drugiej zaś - uparte dążenie tychże do pozostania w nim lub w jego orbicie. Dopiero okupacja pruska (styczeń 1796-listopad 1806 r.) przyniosła legalizację pobytu Żydów w Warszawie, ale pod pewnymi warunkami i przy licznych ograniczeniach. Król Zygmunt August potwierdził w 1570 r. przywilej De non tolerandis Judaeis, rozszerzając go jeszcze o zakaz zamieszkiwania Żydów w odległości mniejszej niż dwie mile od miasta. Jednocześnie zezwolił im na handel i przebywanie w mieście podczas sejmów. Od momentu uzyskania przez Warszawę rangi stolicy Żydzi pozostający na usługach króla mogli mieszkać w mieście tylko wówczas, gdy przebywał tu dwór. Kolejni królowie elekcyjni potwierdzali przywileje mieszczan warszawskich względem Żydów. Restrykcje prawne nie odcięły jednak Żydów od Warszawy. ,,Wbrew wszelkim zakazom - stwierdza Jan Stanisław Bystroń - Żydzi znajdowali zawsze możność zajęcia i zarobku w Warszawie. Statut z roku 1717 stwierdza, że uprawiają oni handel domokrążny, że skupują starzyznę, że sprzedają tandetę szytą pokątnie, i to <>" (1977: 80). Część mieszkała tam bez zgody władz lub za cichym ich przyzwoleniem, część osiedlała się w niezależnych od miasta jurydykach, korzystając z protekcji ich właścicieli. Byli też tacy, którzy cieszyli się opieką dworu królewskiego. W roku 1768 sejm zniósł zakaz osiedlania się Żydów w miastach Mazowsza, ale utrzymał go w stosunku do Warszawy. Wtedy wprowadzono też tzw. opłatę biletową, którą zobowiązani byli wnosić Żydzi przebywający w Warszawie (1 grosz srebrny za pobyt jednej osoby przez 5 dni), co oznaczało faktyczną legalizację pobytu zamożnych Żydów w mieście i otwierało pole do nadużyć i przekupstwa. Tak czy inaczej zakaz osiedlania się Żydów w Warszawie był nagminnie łamany, o czym najlepiej świadczy częste jego ponawianie. Owe wygnania i powroty wpisywały się w swoisty mechanizm korupcji, nakręcany przez władze miejskie. Odsłania go Franciszek Maksymilian Sobieszczański, pisząc o czasach Stanisława Augusta: ,,Jak dawniej, tak i za tego panowania był ciągły i nieustanny starunek usunięcia z miasta i jego okolic Żydów, którym wszystko złe przypisywano, a którzy [...] lubo ustawami i rozporządzeniami stąd usuwani, zdołali w Warszawie utrzymać się i handel sprawować. Procesa te i dekreta miały wprawdzie tytuł publicznego dobra miasta, lecz i prywatny użytek przy nich zaniedbywany nie był, albowiem po zapadłym każdym dekrecie odebrawszy miasto grzywny i od Żydów, że mieszkali, i od tych, że im mieszkać pozwalali, nie zaniedbało ich rugować z okolic swoich. Lecz po upłynionym niejakim czasie patrząc przez szpary na powracających do siebie Żydów i pobłażając dawnemu ich sposobowi życia, gdy widziało znaczną już ich zgromadzoną liczbę, pozywało na nowo tak Żydów, jako właścicieli i posesorów domów o kontrawencją przywilejów i dekretów, a zyskawszy nowe na nich grzywny, znowu ich rugować starało się, aby z powtórzonego powrotu nową dla procesowania ich i obarczania grzywnami znajdowało sposobność" (1974: 86). Nie mogąc wciąż legalnie mieszkać na lewym brzegu Wisły, Żydzi zaczęli coraz liczniej przybywać na jej prawy brzeg. Praga w XVI w. była jeszcze skromną wsią szlachecką i dopiero pod koniec wieku przeszła w ręce Zamoyskich, a następnie biskupa kamienieckiego Marcina Białobrzeskiego. Na początku XVII w. część gruntów skupił Adam Kazanowski - powstała wówczas Praga Duchowna i Praga Magnacka. Żydzi osiedlali się na Pradze już od połowy XVII w., co było oczywistym odstępstwem od zasad ustanowionych przywilejem De non tolerandis Judaeis. W drugiej połowie XVIII w. Praga stała się ośrodkiem intensywnego osadnictwa żydowskiego. Przyczyniła się do tego uchwała sejmowa z 1775 r., która formalnie zalegalizowała pobyt Żydów na Pradze, zezwoliła na budowanie domów, handel i sprzedaż wódki. Tam właśnie mieszkał najbogatszy Żyd warszawski - Szmul (Jakubowicz) Zbytkower (1756-1801), prężny kupiec i finansista, uczestniczący w wielkich operacjach handlowych, związany z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego. Prowadził handel wołami, otworzył rzeźnię i garbarnię. Rozwinął też eksport skór oraz handel drzewem, które spławiał do Gdańska. Na dzierżawionej od samego króla części Targówka wzniósł tartak, młyn i dwie gorzelnie. W 1780 r. uzyskał zgodę na założenie na Pradze cmentarza (który istniał na Bródnie do drugiej wojny światowej jako jeden z największych cmentarzy żydowskich w Europie). Z czasem folwark Szmula Zbytkowera, noszący początkowo nazwę Bojnówek, zaczęto nazywać powszechnie Szm