Ebook Bawełna, samowary i Sartowie mobi,epub

zmirze, Ladakhu, Tybecie i Chińskim Turkiestanie). Czyżby pogrom był rosyjską prowokacją? Kto wie? Rosja podżegała przecież wówczas Persję do walki z Anglią. Pogromu dokonano dwa dni po odwrocie armii perskiej spod Heratu. Może to tylko frustracja upokorzonych żołnierzy w świętym mieście szyizmu. Anglikański misjonarz Joseph Wolff, nota bene żydowski konwertyta (jak i Vámbéry), odwiedził Meszhed i twierdził, że za pogromami stał jeden z miejscowych seidów, który zemścił się na Żydach, bo nie dali mu odpowiedniego ,,podarku". Tak się złożyło, że jakaś Żydówka zabiła psa akurat w święto Kurban Bairam. Zabiła go, by za radą pewnego ,,lekarza" oczyścić się w psiej krwi. Seid na wieść o tym jął podburzać szyicki tłum zgromadzony w mauzoleum imama Rezy i tak się wszystko zaczęło. Żydów zmuszano do przyjmowania islamu, a opornych i praktykujacych potajemnie wiarę ojców zabijano. Czy na seida nie czekało przypadkiem za to sowite wynagrodzenie od jakiegoś rosyjskiego dyplomaty? Nie zdziwiłbym się, gdyby tak było. W Merwie Żydzi cieszyli się potem - jak pisze Wolff - większą wolnością niż w innych miastach Emiratu Buchary. Uchodźcy z Meszhedu mogli dalej bez problemu praktykować swoją wiarę. Ale kiedy na początku lat 80. Anglik Edmund ODonovan odwiedził Merw, mieszkało tam tylko siedem rodzin żydowskich, które twierdziły, że żyją tam ,,od niepamiętnych czasów" i nie potrafią podać miejsca, skąd tu przybyły. Zajmowali się głównie wyrobem miejscowego alkoholu - araku. W Chiwie - wedle kapitana Murawjowa - mieli z kolei żyć Żydzi, którzy ,,już dawno przyjęli wiarę mahometańską"45. Emirat Buchary? W przeddzień rosyjskich podbojów bucharscy Żydzi zamieszkiwali osobne dzielnice Buchary, Samarkandy, Karszy i Katta Kurganu, z których nie wolno było im się przenosić. Byli tu już dobrze zakorzenieni, ale na każdym kroku poniżani. W życiu codziennym - przynajmniej według rosyjskich relacji - musieli znosić wiele upokarzających ograniczeń: nie wolno im nosić turbanów i jedwabiu, ale powinni mieć za to głowę koniecznie nakrytą jarmułką, nie mogli też jeździć po mieście konno, w związku z czym po deszczu grzęźli po kolana w błocie. Ale to jeszcze nic. Każdy muzułmanin mógł na terenie miasta ich bezkarnie bić, a poza granicami miejskimi - nawet zabić. Skazany Żyd mógł zaś uratować się przed karą konwersją na islam. Wtedy musiał opuścić swą dzielnicę, rozwieść się i był bacznie obserwowany pod kątem swej gorliwości religijnej. Nie mogł niczego zaniedbywać, bo za apostazję groziła mu śmierć46. Los takich konwertytów był nie do pozazdroszczenia. Nazywani pogardliwie czała, czyli dosłownie po tadżycku ,,ni to, ni tamto", byli właśnie ,,ni tym, ni tamtym", ni żydami, ni muzułmanami. Chodzili posłusznie do meczetu, wypełniali wszystkie nakazy islamu, ale w głębi duszy pozostali żydami i potajemnie świętowali szabat, za co przecież groziła im kara śmierci. Muzułmańscy sąsiedzi podejrzliwie i z pogardą ich podglądali. Gardzili nimi także Żydzi. Czała zamieszkiwali więc osobne dzielnice i zawierali małżeństwa tylko między sobą. W 1840 r. dołączyli do nich perscy dżedidzi (dżedid-ul-islam to po persku ,,nowy muzułmanin") z Meszhedu i innych miast Persji47. W gminach bucharskich Żydów panowała dwuwładza: nad prawami świeckimi i administracyjnymi czuwał kalontar, nad religijnymi - mulloji kalon (,,główny rabin"). Kalontara wybierali dożywotnio (albo do odwołania) wszyscy dorośli mężczyźni w gminie, wybór ratyfikował kuszbegi (premier Emiratu Buchary), a zatwierdzał sam emir osobnym reskryptem (jarłyg). Kalontar reprezentował wspólnotę przed władzami. Na jego barkach spoczywało głównie ściąganie podatku (dżizja). Pomagało mu w tym dwóch ossagołów (po uzbecku ossagoł to ,,biała broda") także wybieranych przez męską społeczność gminy. Nad sprawami religijnymi, rytuałem i sądownictwem czuwał zaś mulloji kalon. Był on także zwierzchnikiem i głównym nauczycielem jesziwy, a także głównym rabinem centralnej synagogi. Poza tym w każdej dzielnicy istniał kobiecy (obieralny) urząd kajwoni. Obowiązki? Godzenie sporów między kobietami, organizacja kobiecej części wesel i płaczek podczas pogrzebów, a także instruowanie panny młodej w noc poślubną. Po zwasalizowaniu emiratu przez Rosję i ograniczeniu władzy emira, podupadło znaczenie kalontara, a wzrosła władza religijna głównego rabina48. Bucharscy Żydzi, 1878 Folklor bucharskich Żydów wyrażał przemożną chęć akceptacji przez muzułmańskie otoczenie. Zasługa i uznanie tworzyły nawet pewien mit założycielski wspólnoty. Dawno, dawno temu emirowi Buchary zachorowała 12-letnia córeczka, nikt nie mogł jej wyleczyć, jakiś dworzanin poradził posłać po Żyda, ten wyleczył ją, a emir z wdzięczności pozwolił jego