Ebook Anoreksja. Trudne pytania mobi,epub

Małgorzata Starzomska Anoreksja Trudne pytania Oficyna Wydawnicza ,,Impuls" Kraków 2006 (C) Copyright by Oficyna Wydawnicza ,,Impuls", Kraków 2006 Recenzja: prof. dr hab. Czesław Czabała prof. dr hab. Zbigniew Zaborowski Redakcja wydawnicza: Justyna Rojek Korekta: Agnieszka Gajewska Ewa Ślusarczyk Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska ISBN 83-7308-653-6 ISBN 978-83-7308-653-1 Oficyna Wydawnicza ,,Impuls" 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 , e-mail: Wydanie I, Kraków 2006 Konwersja do formatu EPUB: Virtualo Sp. z Cytat Tak dumna była z konania, Że wstyd nam twarze rumienił: Jak mogło wszystko, co nam drogie, Tak obce się zdać jej pragnieniu? Tak rada była z przenosin Tam, dokąd nikt z nas nie miał trafić Tak rychło - że Boleść nasza Zniżała się niemal w Zawiść - Emily Dickinson1 Diagnostyka Czy nazwa anorexia nervosa jest prawidłowa? Termin anorexia oznacza w tłumaczeniu z języka greckiego brak (gr. an) apetytu (gr. orexis) i jest ,,ogólnym określeniem na brak łaknienia lub awersję do pokarmu" ( Anoreksja i , 1999, s. 17). Według Davida H. Malana (1997), wielu badaczy jest zgodnych co do tego, że słowo anorexia, które oznacza ,,nieobecność apetytu", jest w rzeczywistości niewłaściwe. Ten termin z pewnością jest odpowiedni na określenie braku apetytu (wręcz wstrętu do pokarmu) występującego w chorobach nowotworowych, czyli anorexia-cachexia (por. Starzomska, 2001a, 2006), natomiast, chociaż osoby z anoreksją 1 zaprzeczają, jakoby odczuwały głód, podczas psychoterapii ujawnia się ,,ściśle strzeżony sekret tortury ich samo-głodzenia" 2 (Bruch, 1973, s. 265, cyt. za: Malan, 1997, s. 31). Podobnie Arthur H. Crisp (1995) twierdzi, że jednym z najdotkliwszych cierpień osoby z anoreksją jest rozdarcie między pragnieniem jedzenia a lękiem przed konsekwencjami spożycia pokarmu. Nawet jeśli przyjmie się, że u osób z anoreksją występuje zaburzenie w doznawaniu głodu, jak twierdzą niektórzy badacze, z pewnością nie można mówić w tym wypadku o braku apetytu. Termin ,,jadłowstręt psychiczny" używany w ICD-10 (2000) jako odpowiednik terminu anorexia nervosa w DSM-IV-TR (2000), również rodzi pewne wątpliwości co do trafności z tych samych powodów, które zostały wymienione wyżej, chociaż ta nazwa, jak się wydaje, lepiej tłumaczy psychopatologię zaburzeń odżywiania się: unikanie pokarmu i lęk przed jego spożywaniem. Należy dodać, że używanie terminu anorexia jako synonimu chorobliwego odchudzania się ma jeszcze jeden minus. Jak już wspomniano, taka sama nazwa, co prawda bez dopisku nervosa, pojawia się w opisie objawów choroby nowotworowej. Dlatego osoby mniej zorientowane mogą automatycznie kojarzyć zaburzenia jedzenia w przebiegu nowotworów z zaburzeniami jedzenia o charakterze psychopatologicznym. Nie trzeba dodawać, jak bardzo jest to krzywdzące dla pacjentów onkologicznych (por. Starzomska, 2006). 1 W niniejszej książce zdecydowano się używać spolszczonej nazwy ,,anoreksja". 2 Wszystkie cytaty z tekstów obcojęzycznych podaję w tłumaczeniu własnym. Jak rozpoznać osobę z anoreksją w najbliższym otoczeniu? Osoba taka: 1) nagle zaczyna się intensywnie odchudzać; 2) je mało i niechętnie; 3) dobrze orientuje się, ile kalorii mają różne produkty; 4) chętnie przygotowuje dla domowników potrawy, nierzadko wyszukane, których jednak sama nie je; 5) unika produktów wysokokalorycznych, na przykład jak ognia unika masła, a głód zaspokaja na przykład sałatą czy marchewką; 6) kiedy zaprasza się ją do posiłku, prawie zawsze mówi: ,,Przed chwilą jadłam"; 7) dużo mówi o jedzeniu; 8) nie je z apetytem; 9) nie mówi o własnych uczuciach i lękach, a na pytanie: ,,Jak się czujesz?" z reguły odpowiada: ,,Świetnie"; w późniejszych fazach choroby zaczyna narzekać na swoje liczne dolegliwości (por. Zerbe, 1993); 10) intensywnie się gimnastykuje, biega, pływa; 11) nakłada albo bardzo obcisłe, albo bardzo luźne ubrania (por. Krasnow, 1996); 12) obserwując ruchy, jakie taka osoba wykonuje przy stole, ma się wrażenie, że je, ale po pewnym czasie okazuje się, że jedzenie nie zostało praktycznie przez nią ruszone; 13) po zrzuceniu wagi, nadal się odchudza, nie dostrzega, że jest już skrajnie wychudzona. Czy anoreksja jest chorobą? Jak twierdzi Evelyn Attia (2003), anoreksja jest ciężką i wciąż nie do końca zbadaną chorobą. Anoreksja, mimo jasno sprecyzowanych kryteriów diagnostycznych, nie poddaje się w łatwy sposób klasyfikacji. Pierre Beumont i Stephen Touyz (2003), nestorzy badań nad anoreksją, jako tytuł swojego artykułu użyli pytania: What kind of illness is anorexia nervosa? (,,Jakim typem choroby jest anorexia nervosa?"). Z kolei inni wybitni badacze (Beumont, Carney, 2004, s. 826) stwierdzają: Niewątpliwie anoreksja stanowi wyzwanie dla psychiatrycznej terminologii. Klinicyści (MacDonald, 2002; Beumont, Tuyz, 2003) sugerują, że anoreksja jest słabo zrozumianą (czytaj: przebadaną) chorobą, a jej przyczyny i optymalne sposoby leczenia są nadal nieznane. Według L. K. George Hsu (2001), anoreksja jest intrygującą chorobą. Rebecca Dresser uważa, że: Anoreksja stanowi modelowy przykład arbitralności wbudowanej w decyzję określania człowieka jako chorego psychicznie (1984, cyt. za: Keywood, 1995, s. 6). Henry Guntrip (1982, cyt. za: Levens, 1995, s. 106) stwierdza, że anoreksja to nie symptom, a przewodnia zasada życia. Być może z powodu powyższych opinii i własnych doświadczeń podczas terapii pacjentów z anoreksją, w pierwszym rozdziale swojej książki pt. Anorexia nervosa: Let me be (1995): H. Crisp - powszechnie uznawany za międzynarodowego eksperta w dziedzinie zaburzeń jedzenia - przyznaje, że według niego ta kondycja jest chorobą [...]. Niemniej jednak w tekście autor konsekwentnie stosuje termin ,,choroba" w cudzysłowie, za każdym razem, gdy nawiązuje do anoreksji. Warto podkreślić, że chyba jedną z najskrajniejszych opinii o anoreksji wygłosiła Karen Margolis, mówiąc: Nie wierzę w anoreksję. Ta etykietka pomaga lekarzom i społeczeństwu (1988, s. 47), ale do tego stwierdzenia należałoby w świetle literatury naukowej podejść z pewnym dystansem. Czy obecnie jedyną formą rozpoznawania anoreksji są dwa podręczniki diagnostyczne: DSM-IV-TR (2000) oraz ICD-10 (2000)? W DSM-IV-TR (2000) uwzględniono następujące cztery kryteria anoreksji: 1) odmowa utrzymania wagi ciała ponad minimum normalnej wagi dla danego wieku i wzrostu; 2) silny lęk przed przytyciem, nawet przy niedowadze; 3) zaburzenie doświadczania wagi, rozmiaru lub kształtu ciała, na przykład jednostka może twierdzić, że czuje się gruba, nawet jeśli jest wychudzona; 4) zanik cyklów menstruacyjnych znany pod nazwą amenorrhea, a u mężczyzn - utrata libido. Z kolei, według dziesiątej rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych znanej pod skróconą nazwą ICD-10 (2000), anoreksja określana tu jako jadłowstręt psychiczny jest przewlekłym zaburzeniem psychicznym, które charakteryzuje celowa utrata wagi wywołana i/albo podtrzymywana przez pacjenta. Chorobie towarzyszą szczególne objawy psychopatologiczne: lęk przed otyłością i zniekształceniem sylwetki. Lęk ten przybiera postać natrętnej myśli nadwartościowej, powodującej narzucenie sobie niskiego limitu/standardu masy ciała. Zazwyczaj stwierdza się niedożywienie różnego stopnia z wtórnymi zmianami hormonalnymi, co u kobiet przejawia się zanikiem menstruacji. Gdy analizuje się kolejne kryteria diagnostyczne anoreksji wymienione we wspomnianych wyżej dwóch podręcznikach, pojawia się pytanie o ich trafność w świetle aktualnego stanu badań. Badania, które przeprowadzili Tureka L. Watson i Arnold E. Andersen (2003), wykazały, że niską wagę (poniżej 85% wagi typowej dla wieku i wzrostu) oraz amenorrhea nie zawsze można uznać za dobre kryteria diagnostyczne anoreksji. W grupie 297 badanych kobiet z tą chorobą badacze wykryli 67 nietypowych przypadków - osoby te miały prawidłową wagę lub/i cykle menstruacyjne. Z kolei David J. Moser i współpracownicy (2003) sugerują, że wskaźnik masy ciała - BMI (Body Mass Index) - nie jest wystarczająco wrażliwym wskaźnikiem stanu organizmu osoby z anoreksją. Należy dodać, że Freda E. Martin (1983) odkryła, iż amenorrhea uznawana nierzadko za konsekwencję utraty wagi u osób z anoreksją, często rozwija się na długo przed pojawieniem się anoreksji i, przynajmniej w niektórych wypadkach, należy wykluczyć jej związek z tą chorobą. Najwięcej kontrowersji w zakresie standardowego diagnozowania anoreksji (według podręczników DSM-IV-TR i oraz ICD-10) wzbudzało i nadal wzbudza kryterium diagnostyczne lęku (fobii) przed otyłością. Nietrudno zauważyć, zwłaszcza analizując prace z psychologii międzykulturowej, że nie zawsze objawem anoreksji jest lęk przed otyłością (często używa się także określenia ,,lęk przed tłuszczem"). Amina Tareen i współpracownicy (2005) wykazali, że u adolescentek Brytyjek o południowoazjatyckich korzeniach, które mają niską wagą ciała niespowodowaną czynnikami organicznymi, ograniczenie spożywania jedzenia, które spowodowało wychudzenie, jest konsekwencją nie tyle lęku przed otyłością, co utraty apetytu. Michael Strober i współpracownicy (1999) również zwracają uwagę na to, że w anoreksji może, ale nie musi występować lęk przed otyłością.