Fantastyka jak każdy gatunek literacki przechodzi przez najróżniejsze próby urozmaicenia stylów, historii czy budowy świata przedstawionego, które są ciągłym poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie: jak w zalewie mainstreamowej papki i powielanych ciągle standardów wnieść do gatunku coś nowego. Wiele książek serwowanych nam przez polskie wydawnictwa nie wychodzą poza pewien utarty kanon, który gwarantuje stałe i pewne dochody tymże. Można znaleźć jednak perełki, które pokazują, że można inaczej, można niestandardowo, można wymagająco i trudno.
Książka, o której chcę napisać jest bowiem przeznaczona dla wyrobionego już czytelnika fantastyki. Jest trudna, wymagająca, ale jednocześnie dająca niesamowitą satysfakcję i prawdziwą ucztę literacką. Wydawnictwo Zysk i S-ka wydało w sierpniu tego roku trzecią już książkę brytyjskiego twórcy fantastyki Chiny Mieville’a, której akcja dzieje się w świecie Bas-Lag.
Tematem przewodnim powieści jest opis rewolucyjnych przemian zachodzących w głównej metropolii tego świata, w państwie-mieście New Crobuzon. Kilku przedstawicieli lewicującej, zbuntowanej przeciwko porządkom panującym w mieście, frakcji o nazwie Plenum wyrusza na poszukiwanie pewnego człowieka. Człowiek ten to obrosły mitem, pół-legendarny Judasz Low, golemista potrafiący nadać materii nieożywionej właściwości, dzięki którym potrafi wykorzystać ją w sposób przeczący zdrowemu rozsądkowi. Judasz jest nadzieją na odnalezienie tajemniczej Żelaznej Rady, która w oczach zwykłego mieszkańca New Crobuzon jest symbolem oporu przeciwko władzy. Czas na zmiany, które chce wprowadzić kilka działających mieście ruchów oporu jest wprost idealny. New Crobuzon, uwikłane w wojnę z tajemniczym państwem-miastem Tesh, wydaje się być na zakręcie dziejowym. Obserwujemy historię opowiadaną dwuwątkowo – jednym jest wyprawa Judasza do legendarnej Rady, drugim – historia Oriego, człowieka pragnącego dołączyć do najbardziej radykalnego, działającego w podziemiu odłamu ruchu oporu. Wątki te z początku prowadzone osobno, zaczynają się w pewnym momencie zazębiać, prowadząc do niesamowitego finału.
Powiedziałby ktoś:, „Co tu takiego niesamowitego, zwykłe zaangażowane politycznie czytadło. Gdzie tu fantastyka?”. Otóż, największa siła tej powieści (podobnie zresztą jak dwóch poprzednich książek Mieville’a ze świata Bas-Lag) tkwi w niespotykanej nigdzie indziej konstrukcji świata przedstawionego, a nade wszystko w klimacie. Świat Bas-Lag to uniwersum wyjęte wprost z najbardziej pokręconych i narkotycznych wizji, porównywalnych z tymi, które obejrzeć można na obrazach Hieronima Boscha lub w książkach Clive Barkera. W świecie tym koegzystują z sobą zwykli ludzie, olbrzymi ludzie-kaktusy, khepri z wielkimi skarabeuszami zamiast głowy i inne stwory pojawiające się, co chwila na kartach powieści. Magia (taumaturgia w nomenklaturze tegoż świata) jest tutaj na porządku dziennym, nie jest ona jednak uznawana przez mieszkańców za coś nadprzyrodzonego, jest to zupełnie normalny element świata tak jak dla nas elektryczność.
Czytając tą powieść ruszamy w podróż przez krainy, gdzie kamienie w jednej chwili mogą eksplodować zamieniając stan skupienia na gazowy, gdzie na ulicy pojawić się może nagle zjawa atakująca najbliższego przechodnia, gdzie zamiast walczyć samemu można wysłać utworzonego z piasku golema, gdzie istnieją artefakty potrafiące zaginać czasoprzestrzeń, gdzie istnieją istoty przetworzone dzięki magii, gdzie istnieje kraina, w której naturalnym stanem rzeczy jest całkowite odrealnienie i skrzywienie bytu, do którego jesteśmy przyzwyczajeni (przychodzi od razu na myśl Skoliodoi z Innych Pieśni Dukaja).
Wszystko to obudowane jest wspaniałym warsztatem pisarskim autora. Mieville podnosi fragmenty opisowe na zupełnie inny poziom, tego się nie da czytać na szybko, to trzeba smakować. Nie jest to łatwa pozycja – czytelnicy szukający w literaturze fantastycznej tylko czystej rozrywki będą zawiedzeni. Ci, którzy szukają oryginalnej, wymagającej lektury będą na pewno usatysfakcjonowani. Aby w pełni doświadczyć wejścia w świat Bas-Lag proponuję najpierw przeczytać dwie pierwsze książki Mieville’a (Dworzec Perdido, Blizna), jednakże ich znajomość nie jest wymagana do zrozumienia i czerpania przyjemności z lektury Żelaznej Rady.
