Wojewoda śląski Jorg

ia, więc do Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku powołano także przedstawiciela Watykanu. Został nim nuncjusz apostolski w Polsce Ambrogio Damiano Achille Ratti - sądzono, że będzie przychylny stronie polskiej. Zabiegano także, by obszar plebiscytowy wyłączyć tymczasowo z diecezji wrocławskiej i nadać mu odrębny status. Kościół powszechny jednak nigdy nie podejmował tak szybko decyzji i szanował swoją wielowiekową tradycję. Od dawna cała hierarchia kościelna była obsadzona Niemcami. Jednocześnie wierni proniemieccy byli raczej ewangelikami, a propolscy - katolikami. Strona polska sprowadziła więc na teren Górnego Śląska polskich księży, którzy prowadzili oprócz spraw kultu religijnego także propagandę. Dwudziestego pierwszego listopada 1920 roku kardynał Adolf Bertram, biskup wrocławski, oficjalnie zakazał wszystkim księżom diecezji działającym na terytorium plebiscytowym udziału w akcjach politycznych bez zezwolenia miejscowego proboszcza. Oczywiście, wszyscy proboszczowie byli Niemcami. Zakaz ten dotyczył głoszenia kazań zawierających elementy propagandy plebiscytowej oraz zabraniał (pod karą ekskomuniki) kapłanom, przybywającym z innych diecezji, głoszenia podobnych poglądów nie tylko w kościele, lecz także w szkołach i salach parafialnych. Polscy księża podjęli interwencję u Achille Rattiego. Podkreślał on jednak, że nie zastępuje biskupa w jego czynnościach i władzy, a tylko z ramienia Stolicy Apostolskiej jest obserwatorem tego, co się dzieje w czasie plebiscytu. Strony polskiej takie tłumaczenie nie zadowalało. Podczas posiedzenia Sejmu Ustawodawczego trzydziestego listopada 1920 roku postawiono wniosek o natychmiastowe odwołanie posła przy Watykanie oraz zwrócenie papierów uwierzytelniających ,,nuncjuszowi papieskiemu w Warszawie p. Rattiemu", a rząd polski wystąpił z formalnym protestem w sprawie rozporządzenia kardynała Bertrama. Awantura była tak wielka, że drugiego grudnia odwołano Rattiego z funkcji watykańskiego komisarza przy Komisji Plebiscytowej na Górnym Śląsku. Nowym komisarzem został ksiądz prałat doktor Giovanni Battista Ogno Serra. Ten w wydanych rozporządzeniach podtrzymał zasadnicze tezy kardynała Bertrama, uznane przez Polaków za filoniemieckie. Udało się tylko lekko zmodyfikować zarządzenia kardynała Bertrama. Uznano, że nie można ekskomunikować księdza, jeśli prowadzi akcję propagandową poza terenem kościelnym i nie podczas prowadzenia obrzędów kościelnych za zgodą swojego biskupa, a nie biskupa miejscowego. Księża z diecezji krakowskiej i poznańskiej mogli zatem spotykać się z ludźmi, ale nie w kościołach i salach katechetycznych, i nie mogli odprawiać mszy świętych. Pamiętać należy, że jeszcze niedawno znaczny obszar plebiscytowy, z Bytomiem i Katowicami, należał do diecezji krakowskiej. Delegacja polskich biskupów - Adama Stefana Sapiehy, biskupa krakowskiego, i Józefa Teodorowicza, arcybiskupa lwowskiego - została przyjęta dwudziestego pierwszego grudnia 1920 roku przez Benedykta XV, ale jej wyniki były odmiennie interpretowane. Można sądzić, że papież starał się uszanować odwieczne prawa biskupa miejsca, nie ingerując w jego uprawnienia. Uznawał również słuszność działań Achille Rattiego. Czwartego czerwca mianował go biskupem Mediolanu, podnosząc do rangi kardynała. Kardynał Bertram działał zdecydowanie i ostro. Warto podkreślić, że był on także przewodniczącym Konferencji Episkopatu Niemiec, najważniejszą osobą w niemieckim Kościele. Deportował polskich księży, którzy przybyli na Śląsk z diecezji krakowskiej lub gnieźnieńsko-poznańskiej w celach misyjnych. Byli oni zsyłani do Meklemburgii i Bawarii, a na ich miejsca arcybiskup powoływał Niemców. Wszystko to spowodowało, że odium winy spadło na Rattiego, oskarżanego o niedopełnienie obowiązków. Tym samym fiaskiem zakończyły się zabiegi podejmowane w Watykanie nie tylko przez rząd, lecz także biskupów polskich, którzy oczekiwali zmiany rozporządzenia kardynała Bertrama. Strona polska osiągnęła jednak pewien sukces. Achille Ratti zabronił kardynałowi Bertramowi wizyty duszpasterskiej na terenach diecezji, co było poprzedzone jasnym stanowiskiem papieża Benedykta XV. Powszechnie sądzono, że zostanie to wykorzystane w ramach agitacji politycznej i może doprowadzić do niepokojów społecznych oraz takich podziałów w Kościele, z którymi potem trudno będzie sobie poradzić. Co ciekawe, w Polsce doceniano działania Rattiego. Wielu polskich polityków miało świadomość, w jak trudnej był roli. Dwudziestego drugiego stycznia, już jako arcybiskupowi Mediolanu, nadano mu Order Orła Białego, najwyższe polskie odznaczenie. Jego wzajemna niechęć do arcybiskupa Sapiehy trwała jednak przez wiele lat. Spór był tak silny, że do końca życia nie dało się go przełamać.