Wilk

Pozytywnego fermentu narobiła ta książka na rynku wydawniczym - to zjawisko porównywalne choćby z juweniliami Wisławy Szymborskiej nie tak dawno wypuszczonymi przez Znak. Tu też do czynienia mamy z juweniliami: pierwszą powieścią Marka Hłaski, prozą, za którą autor - jak oznajmiają Iskry - pobrał zaliczkę, ale której nigdy do publikacji nie przedstawił. Teraz "Wilk" ogląda światło dzienne i spotyka się z bardzo życzliwym przyjęciem. Pisarz zbuntowany, dawny outsider, znów wraca do łask i przypomina o sobie. Hłaską można i trzeba się zachwycać, zwłaszcza że jak na juwenilia - "Wilk" jest książką bardzo dojrzałą. Akcja dotyczy dojrzewania, a przedstawiona jest na przykładzie marymonckiego dzieciaka, Ryśka Lewandowskiego. Rysiek ma swoje ideały: chciałby robić rzeczy wielkie, dąży do realizowania marzeń. Nie wie jeszcze, że z ulic Marymontu ucieczki nie ma. Tu bieda jest skazaniem, a dominują szemrane charaktery. Rysiek chce walczyć - ale zderza się z ludzką obłudą, niesprawiedliwością i ubóstwem. Przekonuje się, że kodeks wartości można zweryfikować w zależności od potrzeb: kiedy umierający na suchoty kolega zdradza swoje marzenie o niedalekiej podróży, Rysiek może posunąć się nawet do kradzieży (butów), żeby zapewnić rówieśnikowi pomoc. I tak od tkliwości do grozy toczy się ta historia. U Hłaski dzisiaj robi wrażenie jednak nie zestaw wzruszających wydarzeń, a język: bardzo plastyczny, podsłuchujący uliczne gwary warszawskie, splatający się z literaturą. Hłasko lubi w tej powieści pofilozofować, stara się też udowodnić dojrzałość stylistyczną. I to mu się udaje: jeśli ta książka rzeczywiście jest debiutem (pomijając literaturę diariuszową!), to takiego debiutu można pozazdrościć. Uwiedzie Hłasko nie tylko literaturoznawców - i to po raz kolejny.

Przede wszystkim trzeba szczerze przyznać, że "Wilk" jest powieścią dojrzałą, nawet bardzo: i fabularnie, i warsztatowo, jeśli wziąć pod uwagę wiek autora. Nie jest ona wolna od wad: są pewne zgrzyty, niedociągnięcia, miejscami wyczuwalny chaos, a czasem nieprzemyślane przeskoki akcji, niemniej jednak drażnią ledwo tylko, nienachalnie i w ogólnym rozrachunku nie psują czytelniczej przyjemności. Oczywiście, peany na cześć Stalina dziś trudne do przełknięcia, ale przecież książka nie jest hołdem złożonym komunizmowi. Zresztą, czy tak trudno zrozumieć, że w międzywojennej rzeczywistości, wśród rosnących podziałów na biednych robotników i dorabiających się ich kosztem "kapitalistów", ci pierwsi uwierzyli w hasła równości, wolności i władzy w rękach ludu? "Wilk" jest jednak przede wszystkim brutalnie szczerą opowieścią o trudnym dojrzewaniu, tak trudnym i tak ciężkim, że siłą chce się odebrać tym, którzy mają choć ciut więcej. Rysiek Lewandowski, wychowany na nędznym, podłym, zalkoholizowanym Marymoncie, wśród bólu i głodu, chce wierzyć, że można inaczej. Ciężko jednak wierzyć, gdy dowodu, że jakieś lepsze może być, brak... Hłasko zachwyca sposobem narracji: nędza, ból, rozpacz bohatera i marymonckich mieszkańców jest namacalna, wstrząsająca. Język: brutalny, autentyczny, ekspresyjny; Warszawa końca lat 30. - sugestywna, żywa i tak barwna, chociaż mroczna, a cała powieść niezwykle plastycznie oddaje tragedię sporów młodej, niepodległej Polski z jej zabiedziałym, proletariackim społeczeństwem. I chociaż zakończenie sprawia wrażenie pisanego "na kolanie", po "debiutancką" powieść Hłaski warto sięgnąć.