Wiek skrajności (twarda)

zwłok" przeciwników w czasie wojny w Wietnamie. Dla pilotów bombowców gdzieś daleko na ziemi znajdowali się nie ludzie, których bomby miały zabić czy okaleczyć, ale cele strategiczne. Spokojny młody człowiek, który oczywiście nie zechciałby przebić bagnetem brzucha ciężarnej wieśniaczki, mógł z łatwością zrzucać ładunki wybuchowe na Londyn czy Berlin, czy też bombę atomową na Nagasaki. Pracowici niemieccy urzędnicy z pewnością uznaliby, że okropnością jest wysyłanie na rzeź głodujących Żydów. Jednakże ci sami urzędnicy mogli z mniejszym osobistym zaangażowaniem opracowywać rozkłady jazdy pociągów, które regularnie dostarczały transporty śmierci do obozów zagłady. Największe w naszym stuleciu były bezosobowe okrucieństwa, o których decydowano gdzieś daleko, okrucieństwa wynikłe z systemu i rutyny, szczególnie zaś te, których popełnianie usprawiedliwiano jako godne ubolewania, ale niezbędne operacyjnie. Tak więc świat przywykł do przymusowych wysiedleń i zabijania na astronomiczną wprost skalę. Jednak były to zjawiska tak nieznane, że trzeba było wymyślić nowe słowa na ich określanie: ,,bezpaństwowiec" czy ,,ludobójstwo". Pierwsza wojna światowa doprowadziła do wymordowania przez Turków nieprawdopodobnej liczby Ormian (najczęściej podawana jest liczba 1,5 miliona), co można uznać za pierwszą współczesną próbę eksterminacji całego narodu. Bardziej znane stało się masowe ludobójstwo około pięciu milionów Żydów dokonane przez nazistów, choć liczba ta nadal jest dyskutowana (Hilberg, 1985). Wraz z pierwszą wojną światową i rewolucją rosyjską miliony ludzi zostały zmuszone do ucieczki czy też do przymusowej ,,wymiany ludności" pomiędzy państwami. W sumie repatriowanych zostało 1,3 miliona Greków, głównie z Turcji, do kraju, który domagał się tego, powróciło 400 000 Turków, około 200 000 Bułgarów wysiedlono do pomniejszonej ojczyzny, na emigracji znalazło się też 1,5 czy 2 miliony Rosjan uciekających przed rewolucją lub pobitych w wojnie domowej. To raczej dla nich, a nie dla 320 000 Ormian, którym udało się umknąć przed ludobójstwem, wymyślono nowy dokument. W coraz bardziej zbiurokratyzowanym świecie ci, których istnienie nie było biurokratycznie potwierdzone w żadnym kraju, otrzymywali tak zwany paszport nansenowski wydawany przez Ligę Narodów. Otrzymał on nazwę od wielkiego norweskiego badacza arktycznego, którego drugim zawodem stała się opieka nad pokrzywdzonymi i wyzutymi. Przybliżone dane z lat 1914-1922 mówią o czterech-pięciu milionach uchodźców. Pierwsze fale migracji były niczym w porównaniu z tym, co nastąpiło po drugiej wojnie, nieporównanie bardziej nieludzkie stało się też traktowanie uchodźców. Ocenia się, że w maju 1945 roku w Europie było około 40,5 miliona ludzi zmuszonych do opuszczenia swych stron, wyłączając z tej liczby przymusowych robotników nieniemieckiego pochodzenia oraz Niemców, którzy uciekli przed nadciągającą Armią Czerwoną (Kulischer, 1948, s. 253-273). Około trzynastu milionów Niemców zostało wypędzonych z terenów niemieckich przyłączonych do Polski i ZSRR oraz z Czechosłowacji i południowo-wschodniej Europy, gdzie mieszkali od dawna (Holborn, s. 363). Przyjęła ich nowa Niemiecka Republika Federalna, ofiarowała dom i obywatelstwo każdemu Niemcowi, który do niej powrócił. Podobnie nowe państwo Izrael oferowało ,,prawo powrotu" każdemu Żydowi. Kiedy, jeśli nie w epoce masowych przesiedleń, jakiekolwiek państwo mogłoby uczynić taką propozycję? Spośród 11 332 700 przesiedleńców różnych narodowości, których zwycięskie armie napotkały na terenie Niemiec, dziesięć milionów wkrótce powróciło do swych ojczyzn, jednakże połowa z nich została zmuszona do powrotu wbrew własnej woli (Jacobmeyer, 1986). Byli to tylko uchodźcy na terenie Europy. Dekolonizacja Indii w 1947 roku spowodowała, że piętnaście milionów ludzi musiało przekroczyć nowe granice pomiędzy Indiami a Pakistanem (migracja odbywała się w obydwu kierunkach). Ponadto dwa miliony ludzi zginęło w trakcie walk domowych o sporne terytoria, towarzyszących podziałowi kolonii. Wojna koreańska, następny skutek drugiej wojny, spowodowała, że prawdopodobnie około pięciu milionów Koreańczyków stało się uchodźcami. Po ustanowieniu państwa Izrael - jeszcze jeden skutek drugiej wojny - Wysoki Komisarz do spraw Uchodźstwa ONZ zarejestrował około 1,3 miliona Palestyńczyków. I odwrotnie na początku lat sześćdziesiątych 1,2 miliona Żydów emigrowało do Izraela, z czego większość stanowili uchodźcy. Krótko mówiąc, globalna katastrofa ludzkości spowodowana drugą wojną światową jest niemal na pewno największą katastrofą w dziejach. Nie mniej tragicznym aspektem owej katastrofy jest fakt, że ludzkość nauczyła się żyć w świecie, w którym zabijanie, torturowanie