Unikat. Biologia wyjątkowości

nych odstępstw od normy, margines, którego rozmiar jest proporcjonalny do naszych edukacyjnych kłopotów i niepowodzeń. Opanujmy nieznośną różnorodność, a wszystko potoczy się zgodnie z planem. Wróćmy do naszej klasy, bo przecież młodych ludzi nie powinno się zostawiać zbyt długo bez nadzoru. Świadczy o tym dobitnie to, jak bardzo młodzi nie lubią ,,pańskiego oka" dorosłych opiekunów. Zostawmy ich przez chwilę, a kłopoty Każde z dzieci obserwowanych przez nas jest systemem, całością, która jest czymś więcej niż sumą składających się na nią części. Są one wynikiem nieprawdopodobnie złożonego ciągu nieprawdopodobnie mało prawdopodobnych zdarzeń. Ich splot, wbrew efektom gramatycznej ekwilibrystyki poprzedniego zdania, wcale nie był przypadkowy. Jeśli spojrzymy z dostatecznie szerokiej perspektywy, zobaczymy nie ciąg chaotycznych ruchów, ale proces prowadzący do długiego szeregu zwycięstw nad przeciwnościami losu reprezentowanymi przez wyzwania środowiska, najczęściej niezbyt przychylnego. Zwycięstwo oznacza posiadanie cech, które pozwalają na sprostanie wymogom otoczenia, czyli na przetrwanie. Rzecz w tym, że środowisko zmienia się w czasie, zmieniają się także jego wymagania, a ponieważ zmiany te mają charakter losowy, niemożliwe jest przewidywanie ich kierunku. Oznacza to, że grupa może odpowiedzieć na nie w jeden tylko bezpieczny sposób - utrzymując duże zróżnicowanie cech. W takich warunkach istnieje spore prawdopodobieństwo, że konkretny członek grupy nie podoła wyzwaniu, ale niewielkie, że nie uda się to żadnemu. Jeżeli każde z naszych dzieci jest takim właśnie systemem, a ich przyszłości nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jedynym sposobem zapewnienia im bezpieczeństwa jest wspieranie różnorodności rozwiązań, jakie będą one mogły stosować w przyszłości. To oczywiście uniemożliwi realizację naszego marzenia i narazi nas na problemy w teraźniejszości. Różnorodność nie jest uciążliwym artefaktem, nie jest przejściowym, niedoskonałym stanem, cechą zbiorowości, która przeszkadza w osiągnięciu bezpiecznej równowagi. Jest natomiast najistotniejszym, najwartościowszym i najbezpieczniejszym sposobem na oswajanie przyszłości. Niepowtarzalność każdego z nas jest najlepszym sposobem na przetrwanie gatunku. To wiąże nas ze wszystkim, co żyje. Biologia naszego gatunku, podobnie jak i innych, jest biologią wyjątkowości. Jeśli chcemy zrozumieć siebie, a jest to jeden z warunków świadomego działania, musimy zrozumieć także naszą wyjątkowość. Dzieci w naszej klasie potencjalnie stanowią zbiór niepowtarzalnych sposobów widzenia i radzenia sobie ze światem. Ich wyjątkowość nie oznacza odmienności, bo ta ostatnia wymagałaby istnienia wzorca człowieka, jakiejś obiektywnej normy. Te zaś są jedynie umowami reprezentującymi statystyczną większość. O normach i ich źródłach napisano bardzo wiele. Ich wartość jest oczywista. Porządkują rzeczywistość i stanowią punkty odniesienia, jednak wszyscy ci, którzy próbują budować na nich świat, powinni rozumieć, że wyjątkowość ma swoje źródła w podstawowych cechach wszystkiego, co żyje. Biologiczne podłoże jest dobrym punktem wyjścia do jej zrozumienia na wszystkich poziomach złożoności systemów, jakimi jesteśmy. Bioróżnorodność jest cechą wszystkich stabilnych ekosystemów. Jest sposobem na ich przetrwanie. Złożone, delikatne zależności tworzą fascynującą sieć oddziaływań i niemal nieograniczone możliwości dostosowania się do zmian środowiska - zarówno w ekosystemach, jak i w złożonej sieci społecznych relacji. Warto poznać jej źródła i znaczenie. Wszystkich, których fascynuje, cieszy, a czasem niepokoi różnorodność i nieprzewidywalność zachowań, predyspozycji, zainteresowań i pragnień, jaką codziennie widzimy u swoich dzieci, uczniów czy wychowanków, zapraszam w podróż do jej biologicznych fundamentów. Spojrzenie z tej perspektywy pozwoli, mam nadzieję, zrozumieć, jak bardzo wyjątkowy, niepowtarzalny i bezcenny jest każdy z nas. Mechanizmy, które sprzyjają powstawaniu i utrzymywaniu się różnorodności, wpisane są w rozwój każdego dziecka. To właśnie one są jego siłą, a ich działanie w odpowiednich warunkach to inwestycja w bezpieczną przyszłość. Takie właśnie warunki muszą zapewniać nasze szkoły. I chociaż wciąż jeszcze zbyt często bywa inaczej, w świecie błyskawicznych zmian zrozumienie tego jest tylko kwestią czasu. Rzecz w tym, że tego czasu właśnie brakuje. Każdy zmarnowany talent, niedostrzeżona możliwość, każde dziecko przekonane, że inny sposób myślenia to jego problem, to strata, której nie można odrobić. I na którą nie możemy już sobie pozwolić. Zapraszam więc w podróż do biologicznych fundamentów wyjątkowości i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego jest ona tak istotna.