Szkice piórkiem (twarda)

we Fran­cji jest znacz­nie mniej­sze niż u nas. De­mo­kra­cja ist­nie­je na zewnątrz. Po­da­wa­nie rąk, na­tu­ral­ność, Mon­sieur, Mer­ci i Par­don. Ta­dzio wrócił z alar­mującymi plot­ka­mi: Fran­cu­zi mają za­miar za­my­kać Po­laków w obo­zach. Zakończył to swo­im ulu­bio­nym: ,,Święto mo­rza i cześć". Przejąłem się tym. Po­znałem tu młode­go Hisz­pa­na, który pra­cu­je w fa­bry­ce soli, i ten opo­wia­dał mi, że Fran­cu­zi po­tra­fią być w ta­kich wy­pad­kach okrut­ni, bez­myślnie okrut­ni. Jego trzy­ma­li przez długi czas w obo­zie Ar­ge­les. Pole oto­czo­ne dru­ta­mi, wpędze­ni jak owce do za­gro­dy. Gdy noce były zim­ne, żan­dar­mi za­bra­nia­li im roz­pa­lać ogień. Drążyli w zie­mi dziu­ry i pa­li­li ogień po­ta­jem­nie, żeby się choć jakoś ogrzać. Przyłapa­nych na gorącym uczyn­ku (dosłownie) łama­nia za­ka­zu wsa­dza­no do cia­snych kla­tek z dru­tu kol­cza­ste­go. Ska­za­ny nie mógł się w ta­kiej klat­ce ani położyć, ani wy­god­niej usiąść. Ster­czał tam na desz­czu, wie­trze i zim­nie. Sami bu­do­wa­li ba­ra­ki, a co młod­szych i sil­niej­szych wy­pro­wa­dza­no do wsi i do mia­ste­czek, usta­wia­no na pla­cu, i chłopi wy­bie­ra­li ich so­bie do ro­bo­ty. Oni sta­li, zaś fran­cu­skie ,,pay­sa­ny"55 ma­ca­li im nogi, ręce, cmo­ka­li albo krzy­wi­li się - zależnie od ,,to­wa­ru". Zwy­czaj­ny targ nie­wol­ników jak za czasów Ce­za­ra. Młody Hisz­pan, stu­dent z Bar­ce­lo­ny, opo­wia­dał mi to ze spo­kojną go­ryczą i nie miałem wrażenia, że kłamał. Uśmie­chał się iro­nicz­nie i po­wie­dział mi nie bez od­cie­nia sa­tys­fak­cji, że ,,te­raz oni zo­baczą, co to jest, jak Niem­cy za­czną ich wsa­dzać za dru­ty". Po długiej roz­mo­wie z Ta­dziem zde­cy­do­wa­liśmy się wra­cać do Paryża, gdy tyl­ko fa­bry­ka wypłaci nam wszyst­kie ,,końcówki". Fran­cu­zi zaczęli wra­cać już ma­so­wo. Po­je­dzie­my zo­ba­czyć ,,co tam słychać", a w ra­zie cze­go ,,bie­rzem twoją żonę do ple­ca­ka i prze­fajt­nie­my się z po­wro­tem do tej tak zwa­nej wol­nej Fran­cji" - zakończył dys­putę Ta­dzio. Po czym za­brał się do skręce­nia fo­rem­ne­go ,,spi­ro­che­ta", czy­li pa­pie­ro­sa. Po­do­ba mu się ta na­uko­wa na­zwa. Se?ori­cie wsa­dził do pan­to­fel­ka 300 franków i od­sta­wił do domu w Car­cas­son­ne. Niech się le­czy. Zo­sta­je­my nad mo­rzem tak długo, jak się da. Ro­bert ma nam na­pi­sać, gdy­by trze­ba było wra­cać. Ta­dzio właśnie wziął Ce­za­ra i mo­zol­nie sy­la­bi­zu­je. Po­wie­dział mi, że jak mu pójdzie gładko, ,,to ja ci od­sta­wię mszę śpie­waną". Ta­dzio po­dob­ny jest na­prawdę do szczygła. Właści­wie człowiek po­wi­nien być za­wsze jak biała kart­ka pa­pie­ru, na której jest miej­sce na wszyst­ko. A tak na­prawdę to lu­dzie bar­dzo szyb­ko stają się ze­szy­tem krat­ko­wa­nym, li­nio­wa­nym albo w ogóle książką bu­chal­te­ryjną. Piszą sie­bie tyl­ko w je­den sposób, bo to ,,le­piej" wygląda. Często wy­da­je mi się, że tak zwa­ny rozsądek jest naj­bar­dziej zakłama­nym kątem du­szy człowie­ka. Sie­dli­sko bak­cy­li naj­zgub­niej­sze­go zakłama­nia. Bar­dzo często. Wia­ra w coś nie jest właści­wie ni­czym in­nym jak laską pod­pie­rającą ku­la­we myśli. Ze­rwa­nie z kimś, kogo się lubi lub ko­cha, jest często dla­te­go tak przy­kre i trud­ne, bo jest ze­rwa­niem z sobą sa­mym. Dla­cze­go jako przykład kul­tu­ry da­ne­go na­ro­du sta­wia się za­wsze (zwy­kle) tę kul­turę, w której ten naród roz­padł się? To nie­praw­da, że kul­tu­ry roz­padają się pod wpływem ude­rzeń z zewnątrz. One roz­padają się naj­pierw same. Ude­rze­nie z zewnątrz jest tyl­ko cio­sem bar­ba­rzyńskiej ,,sica". Kul­tu­ra i cy­wi­li­za­cja na­szych czasów przy­po­mi­nają mi wa­ria­ta, który pociął na kawałki stos sta­rych ga­zet, na każdym z nich na­pi­sał ,,mi­lion do­larów", scho­wał wszyst­ko do port­fe­la i po­wie­dział z wielką pew­nością sie­bie: je­stem bo­ga­ty. Sie­działem na pia­sku, jadłem ma­ry­no­wa­ne oliw­ki z chle­bem. Opy­chałem się nie­ludz­ko. Oliw­ki do­pro­wadzą mnie do ban­kruc­twa. Ta­dzio kręcił się koło mnie i zbie­rał musz­le ,,dla Ja­necz­ki". Niektóre są prześlicz­ne. Pod­bie­gał do mnie i po­ka­zy­wał mi co ład­niej­sze oka­zy. Na­gle zja­wił się koło nie­go jakiś mały chłopczyk i zaczął cie­ka­wie zaglądać do jego pusz­ki. Ta­dzio z dumą po­ka­zu­je mu wszyst­kie musz­le, wy­sy­pu­je na pia­sek, mówi ,,żoli"56, ale mały wca­le nie jest za­chwy­co­ny. Wr