"Dawno dawno temu a było to za starych dobrych czasów żyła sobie krówka muczka która chodziła po ulicy i ta krówka muczka która chodziła po ulicy spotkała miluśkiego chłopczyka który nazywał się tuli bobo?
Tę historię opowiadał mu ojciec; ojciec patrzył na niego przez szkiełoko, twarz miał zarośniętą."
James Joyce uznawany jest za jednego z największych pisarzy XX wieku. Po Joysie literatura ani sztuka w ogóle nie była już taka sama. Ulisses czy Finneganów tren o mało nie obaliły tradycyjnej formy powieści. Zresztą do dziś dzieła te należą do najtrudniejszych w kwestii zrozumienia ich treści. Charakterystyczna organizacja czasu i wprowadzenie zabiegu, nazywanego strumieniem świadomości zbijały z tropu krytyków i czytelników współczesnych Joyce?owi. Portret artysty w wieku młodzieńczym został w całości wydany pierwszy raz w roku 1916, czyli dokładnie 100 lat temu. W tę okrągłą rocznicę Biuro Literackie przygotowało nowe wydanie na pół autobiograficznej powieści Joyce?a w świetnym przekładzie Jerzego Jarniewicza.
"Widział wyraźnie jałowe odosobnienie, w jakim tkwił. Ani na krok nie zbliżył się do ludzi, do których pragnął się zbliżyć, ani nie przerzucił mostu nad niepokojącym go uczuciem hańby i rozgoryczenia, które dzieliło go od matki, brata i siostry. Czuł, że nie łączy ich wspólnota krwi, a raczej mistyczne więzi spowinowacenia, był przybranym synem, przybranym bratem."
Głównym bohaterem powieści jest Stephen Dedalus młody Irlandczyk, pochodzący z katolickiej rodziny, popierającej działania na rzecz autonomiczności Irlandii. Stephen trafia do szkoły jezuickiej, gdzie pobiera naukę i kształtowany jest jego światopogląd. Z wiekiem jednak młody Dedalus zaczyna patrzeć coraz bardziej sceptycznie na dogmaty wiary oraz na idee irlandzkiego nacjonalizmu. Świat widziany oczami Stephena wydaje się naznaczony wstydem i żenującymi sytuacjami, a sam bohater jest przepełniony niepewnością.
Sam tytuł książki bardzo dużo mówi o jej zawartości, gdyż powieść Joyce?a stanowi właśnie portret artysty w wieku młodzieńczym. Obserwujemy rozwój, czy raczej powolne tworzenie się człowieka ? twórcy, z rodzącymi się w nim wątpliwościami. Przechodząc przez kolejne etapy konstytuujące młodego artystę, poznajemy też sporo smaczków z historii Irlandii, przyswajając nowe dla polskiego czytelnika teksty i konteksty.
"Dusza jego powstała z grobu chłopięctwa, zrzucając z siebie śmiertelne prześcieradła. Tak! Tak! Tak! Będzie tworzył dumnie, dzięki wolności i mocy swej duszy, jak ten wielki artysta, którego imię nosi, rzeczy żywe, nowe i piękne, i nad ziemię wzlatujące, nieuchwytne, niezniszczalne. (?)Gdzie się podziało jego chłopięctwo? Gdzie jest dusza, która uciekała przed swym przeznaczeniem, by samotności rozpamiętywać hańbę odniesionych ran, (...)? A wreszcie: gdzież jest on sam?"
Portret artysty w wieku młodzieńczym stanowi dzieło chyba najbardziej osobiste w dorobku Jamesa Joyce?a, uznawane jest za jego literacką autobiografię. Sam Joyce, tak jak Stephen, wychowywał się w rodzinie katolickiej o nacjonalistycznych poglądach. Powieść tę warto na pewno przeczytać przed lekturą Ulissesa, gdyż Stephen Dedalus to jedna z głównych postaci najsłynniejszego dzieła autora Dublińczyków, a przy okazji można sobie przyswoić specyficzny styl Joyce?a, który budził kiedyś więcej kontrowersji niż dzisiejsze celebryckie skandale.
Zarówno język, jak i prowadzenie narracji w Portrecie artysty w wieku młodzieńczym nie należą do prostych. Zapewne niejeden czytelnik będzie miał trudności z przebrnięciem przez tę wcale niedługą powieść. Jednakże warto zmierzyć się z dziełem Joyce?a, by choć w części zrozumieć, jak artysta postrzega świat i jak wygląda jego rozwój wewnętrzny. Historia może i nie jest porywająca, ale godna polecenia dla każdego, kto chce poszerzać swój światopoglądowy horyzont. Powieść dla tych, którzy nie szukają w książce jedynie rozrywki.
książka 
