Na Wschód od Arbatu

arę reporterki w inteligencję polskiego czytelnika. ,,Pozostawia swoim czytelnikom szczelinę na namysł - pisał J.Ż. w ,,Dzienniku Ludowym" - na samodzielne myślenie, nie prowadzi za rękę do pointy. W efekcie mówi więcej, niż można wyrazić słowami. To traktowanie nas poważnie brzmi bardzo sympatycznie w zalewie książek nachalnie publicystycznych, walących w nas z ideologicznych armat tam, gdzie należałoby po prostu postawić kropkę". Rzecz jasna recenzje też były cenzurowane i krytyk nie mógł napisać dokładnie, o czym ,,więcej" mówi Krall. - Chyba nikt nie liczył na to, że dostanie uczciwą książkę o ZSRR - mówię autorce - a tu taka niespodzianka. - Zastanawiam się, czy słowo ,,uczciwa" nie jest za dużym słowem - odpowiada. - Słowo ,,uczciwość" musimy traktować względnie. Jedyny tekst, w którym udało mi się przemycić wypadki z 1937 roku, to Kawałek chleba o Polakach z polskiej wsi Wierszyna. Reporterka ma na myśli eksterminację Polaków w ZSRR w 1937 roku. Z polecenia Stalina, na rozkaz ówczesnego szefa NKWD Nikołaja Jeżowa, zwanego ze względu na niski wzrost Krwawym Karłem, dokonano egzekucji stu jedenastu tysięcy Polaków strzałem w tył głowy. Podczas tej akcji zginęło o wiele więcej Polaków niż w Katyniu. (Łącznie w latach 1937-1939 dokonano w ZSRR eksterminacji ośmiuset tysięcy przedstawicieli innych narodowości niż rosyjska). Przed odjazdem z Wierszyny - zauważył Wiesław Kot - gospodyni przygotowuje zdumionej dziennikarce kawałek chleba, pouczając: ,,Trzeba wziąć. Trzeba zawsze kawałek chleba mieć na drogę...", co jest wymownym świadectwem głęboko tu zakorzenionej obawy przed głodem, o której oczywiście nikt otwarcie nie wspomina. Przeglądając recenzje Arbatu, odnotowałem, że wiele z nich, mimo że są obszerne, nie jest podpisanych nazwiskami. Redakcje podają tylko inicjały recenzentów. Tak robi się najczęściej przy bardzo krótkich informacjach prasowych, ale nie przy większych analizach literackich. Nie umiem tego inaczej wytłumaczyć jak tylko obawą recenzentów, że chwalą książkę, z której nie wiadomo, co wyniknie. To książka lisia, trudno więc przewidzieć, co może spotkać autorkę i co w przyszłości może spotkać recenzentów. 8. Do obecnego wydania Hanna Krall dodała jeden nowy tekst. Reportaż Mężczyzna i kobieta z początku lat dziewięćdziesiątych, a więc napisany dwadzieścia lat po pierwszym wydaniu, już po zmianach ustrojowych w naszym kraju. Co tym chciała powiedzieć? - Jest pisany inną ręką - tłumaczy. - Tak powinien być pisany Arbat, gdybym wtedy mogła i gdybym umiała tak pisać. I gdyby mogły się pojawić słowa, które wcześniej nie mogły się pojawić. Ba, cały ten tekst wcześniej nie mógłby się pojawić. I tak nowe wydanie Na wschód od Arbatu staje się dowodem, że styl pisania może wynikać nie tylko z rozwoju osobowości pisarskiej, ale że mogą kształtować go okoliczności. Mariusz Szczygieł KAWAŁEK CHLEBA Jechali z Polski trzy tygodnie. Najpierw zatrzymali się tam, gdzie teraz osiedle Czeremchowo. Rozejrzeli się - jedziemy dalej. Przyjechali do Tichonowki. Był tam gęsty brzozowy las i rosły truskawki. Najedli się truskawek za darmo i do syta, rozejrzeli się, jedziemy dalej. Przyjechali do Wierszyny. Rozejrzeli się... Chcieli jechać dalej, ale dalej była tylko tajga, więc zostali w Wierszynie na zawsze. Droga do Wierszyny Autobus jeździ codziennie z wyjątkiem dni, kiedy pada deszcz, kiedy są zaspy, kiedy jest wiosenne i jesienne błoto i kiedy są na drodze wyboje - po deszczu, błocie i zaspach. Tego dnia nie było deszczu, błota ani zasp i kierowca powiedział, że pewnie dojedziemy. Wyjechaliśmy z Irkucka o piątej. O szóstej zaczął padać deszcz. O siódmej droga zamieniła się w wąwóz pełen tłustej i gęstej gliny. Autobus stanął. Kierowca wysiadł i uważnie oglądał bryłę, w której buksowały koła. Wiedzieliśmy: obmyśla taktykę. Skinął głową (uśmiechnęliśmy się do siebie: już wie!) i siadł za kierownicą. Po piętnastu minutach autobus wyczołgał się z gliny. Przejechaliśmy dwieście metrów. Autobus stanął... Copyright (C) Hanna Krall, 2014 Copyright (C) for this edition by Fundacja Instytut Reportażu, 2014 Wydanie trzecie, poprawione Przypisy od Autorki dodane w trzecim wydaniu WSTĘP Copyright (C) Mariusz Szczygieł, 2014 POSŁOWIE Copyright (C) Jerzy Szperkowicz, 2014 REDAKCJA Julianna Jonek KOREKTA Danuta Sabała PROJEKT OKŁADKI, OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE Dominika Jagiełło / OneOnes Creative Studio / ISBN 978-83-941461-5-3 Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego REDAKTOR NACZELNA WYDAWNICTWA Julianna Jonek REDAKTOR SERII FAKTYCZNY DOM KULTURY Mariusz Szczygieł Imprint Fundacji Instytut Reportażu Gałczyńskiego 7, 00-362 Warszawa , Skład wersji elektronicznej: Virtualo Sp. z