Marysieńka Sobieska

ran­cji Amor po­cią­gnął z kró­lo­wą Pol­ską do War­sza­wy - nad Wi­słę. Śpie­szy tam We­nus, ale uj­rzaw­szy kró­lo­wą, ten cud, nie ma już siły gnie­wać się na syna. Tu­taj ła­two się do­my­ślić, że po­eta-dwo­rak po­świę­ca nie­jed­ną okta­wę na od­da­nie hoł­du kró­lo­ ,,Lecz do­syć o niej" - po­wia­da: ...te­raz or­szak bia­ły Jej nimf uwa­żaj; przy­znasz to bez spo­ru, Że taka pani god­na tego dwo­ru. I za­czy­na się se­ria li­chych con­ce­tii46, któ­ry­mi po­eta za­ostrza swo­je okta­wy po­świę­co­ne ko­lej­no każ­dej z pa­nien. Mlle Bes­sa­ine (póź­niej wo­je­wo­dzi­na Den­hof­fo­wa) ,,po­pę­ta ser­ca bez sen i na ja­wie". Dla pan­ny Gor­don, póź­niej swo­jej żony, znaj­du­je Morsz­tyn taką alu­zję; ,,to są jej pęta i trwa­łe Cor­do­ny". Dla pan­ny Ma­il­ly, po­tem kanc­le­rzy­ny Pa­co­wej: ,,tak do niej bie­żą i wiel­cy, i mali" (au! au!). Arka sta­no­wi alu­zję do pan­ny dArqu­ien. Ale przy­tocz­my prób­kę strof po­świę­co­nych przy­szłej Ma­ry­sień­ce: Ta pierw­sza twa­rzą, choć ostat­nia laty, Zro­dzo­na mie­dzy grzecz­ny­mi Fran­cu­zy, Wol­na jest spa­lić w po­piół oba świa­ty. Od wscho­du słoń­ca, aż gdzie się za­nu­ W kupę się ze­szły w tym aniel­skim cie­le Dow­cip i ro­zum nie­mniej pew­nie świę­ty, Zgo­ła z nie­biań­skiej po­szła pa­ran­te­le, Bo wszyst­kich bo­gów jest w niej skarb za­mknię­ty; Stąd wo­tem ser­ca nio­są jej w po­dar­ki Jak do ko­ścio­ła i jako do Nie są to z pew­no­ścią naj­lep­sze stro­fy, ja­kie wy­szły spod pió­ra Morsz­ty­na, ot, po­ezja dwor­ska; chce być po­chleb­nym, przy­zwo­itym. Ale w in­nych wier­szy­kach, któ­re krą­ży­ły w od­pi­sach po pa­ła­cach i al­ko­wach, znaj­dzie Morsz­tyn wła­sny ton bę­dą­cy swo­istym wy­ra­zem tej no­wej, z fran­cu­ska nie­co przy­bra­nej, ale bar­dzo pol­skiej muzy, jaka się ro­dzi w oko­li­cach war­szaw­skie­go dwo­ru. Po­ezja jego przy­mil­na, fi­glar­na i zmy­sło­wa, przed­się­bior­cza i śmia­ła w po­trze­bie (,,Bo co za­kry­wa pie­rzyn­ka - to dla sa­me­go Morsz­tyn­ka), wzno­sząc się do rzad­kie­go na­ów­czas kunsz­tu for­my, nie­jed­ną mu­sia­ła za­wró­cić głów­kę. Po­chwa­ła jego: ,,cie­niut­kaś jak łąt­ka" (z czym ry­mo­wa­ły ,,na­dob­ne draż­niąt­ka"!) mu­sia­ła spra­wić małą re­wo­lu­cję i spo­wo­do­wać pierw­sze w Pol­sce od­chu­dza­nia się Ka­chen i Ma­ry­nek. A co po­wie­dzieć o ta­kiej li­ta­nii bia­ło­ści, wy­prze­dza­ją­cej o dwa wie­ki słyn­ną Sym­pho­nie en blanc ma­jeur47 Teo­fi­la Gau­tier, gdzie, wy­szcze­gól­niw­szy wszyst­kie ro­dza­je bia­ło­ści, po­eta nasz kon­klu­du­je dwor­nie: Ale biel­sza mej pan­ny płeć twa­rzy i szy­je Nad mar­mur, mle­ko, ła­będź, per­łę, śnieg, li­li­je! Tak w Pol­sce nie umia­no przed Morsz­ty­nem mó­wić do ko­biet. Tędy prze­szła już précieu­se, wy­cho­wan­ka Hôtel Ram­bo­uil­let. Morsz­ty­na za­wdzię­cza­my Ma­rii Lu­dwi­ce, przy­najm­niej w jego dys­tyn­go­wa­nej po­sta­ci. Bo nie daj Bóg, aby do bia­ło­głow­skich rąk mia­ły się do­stać jego frasz­ki, czę­sto nie­skrom­ne tak, że dziś jesz­cze mu­szą wy­daw­cy krop­ko­wać w nich całe ustę­py, ale zno­wuż nie­skrom­ne in­a­czej niż zwy­kłe fa­ce­cje Sar­ma­tów; owe frasz­ki, o któ­rych on sam mówi, że ,,niech one śmie­le, choć­bym miał być w wi­nie - rżą jak dry­gan­ci48, niech kwi­czą jak świ­nie". Nie tyl­ko do fra­szek jest pan An­drzej zdat­ny. Toż jego prze­kła­da­nia bę­dzie Kor­ne­lo­wa he­ro­icz­na ko­me­dia o Ro­de­ri­ku Cy­dzie, któ­ra już po po­to­pie szwedz­kim uka­że się na the­atrum kró­lew­skim na zam­ku w r. 1662. I gdy, w myśl ob­ra­zu, jaki nam su­ge­ru­je póź­niej­szy pro­log Wy­spiań­skie­go, król spo­glą­dał do­ko­ła na two­rzą­cych pu­blicz­ność ry­ce­rzy, któ­ry­mi ...świat by cały za­dzi­wił: mało gdzie ta­kich żoł­nie­rzy. Byli nimi: Pan Lu­bo­mir­ski Je­rzy, Pan So­bie­ski cho­rą­ży, Pan Bo­gu­sław Ra­dzi­wiłł... moż­na by się za­ło­żyć, że gdzieś na sali w loży (,,są tam okna, gdzie oso­by sie­dzą" - pi­sze o tej no­wo­ści współ­cze­sny Ja­rzęb­ski49 sie­dzia­ła wy­gor­so­wa­na po pas i strzy­gą­ca dys­kret­nie okiem w stro­nę mon­sieur le Ko­ron­ge Ma­ry­sień­ka - już pani wo­je­wo­dzi­na Za­moy­ska. Ale nie uprze­dzaj­my wy­pad­ków; same z sie­bie po­pę­dzą aż na­zbyt szyb­ko. Por­tret Jana Ka­zi­mie­rza. Ry­to­wał Wil­helm Hon­dius, mie­dzio­ryt, 1649