Ukryte piękno i magia Opowieści z Narnii C.S. Lewisa Cykl Opowieści z Narnii rozpoczyna się w momencie, kiedy czwórka dzieci ? Piotr, Edmund, Łucja i Zuzanna - w magiczny sposób przechodzą przez tajemniczą starą szafę do krainy, którą przyjazny faun Pan Tumus nazuwa Narnią. Świat ten został zniewolony przez złą Białą Czarownicę i właśnie ta grupa wybrańców, wraz z niezwykłym lwem Aslanem ma ją wyzwolić. Opowieść, która nasuwa skojarzenia z baśniowymi, legendarnymi czy mitycznymi historiami nie kończy się jednak w tym jednym tomie, lecz zostaje rozwinięta w ciąg siedmiu książek opowiadających o tym co wydarzyło się w tym niezwykłym miejscu, nazywanym Narnią, do którego mogą przenikać ludzie, ale tylko Ci, którzy potrafią uwierzyć w jej istnienie i mają na tyle silną wyobraźnie, że całkowicie poddadzą się jej urokowi. Minęło już ponad sześćdziesiąt lat, a Cykl Narnijski autorstwa C. S. Levisa nadal inspiruje i oddziałuje na wielu twórców i badaczy zajmujących się literaturą i jej szerokim kontekstem powiązań, nawiązań czy ?gier? intertekstualnych, łączące w sobie gatunki fantastyczne, przygodowe z dawnymi archetypami, mitami i legendami, a próbujące przekazać za pomocą fabuły niezwykłej opowieści wartości, idee i normy, o których czasem dziś można zapomnieć, a którą mogą stać się nader trafną diagnozą współczesności. Z zadaniem syntezy i rozpoznania magicznych Narnijskich opowieści w swojej książce ?Magiczny urok Narnii. Poetyka i filozofia ?Opowieści z Narnii? C.S. Lewisa?? zmierzył się profesor Marek Oziewicz, który swoja analizę dzieła oparł na dwóch aspektach. Rozpoczynając od rozważań gatunkowych, od omówienia poetyki i charakteru tej narracji, poprzez rozpatrzenie jakim typem literatury jest Narnia i do jakiej grupy odbiorców może być ta septologia skierowana, przechodzi do pytań dotyczących filozofii i sensu przekazu samych Opowieści. Ostatecznie jego badania skupiają się na tzw. religii Aslana, jako swoistego fenomenu religijnego opartego na przyjaźni, zaufaniu i miłości. By w ostatnich rozdziałach zastanowić się nad aktualnością tych treści i nad tym jak mogą być one dziś odbierane i czy taki sposób pisania i czy taki rodzaj przekazu może być nadal atrakcyjny i czy taka forma literacka i taki charakterystyczny typ narracji, który posługuje się w swym przekazie elementami mitu, legendy i baśni może być jeszcze dziś atrakcyjny czytelniczo. W pierwszej części swojej książki pt. ?Opowieści z Narnii jako fantasy i literatura dziecięca? autor lokuje septologię pośród dzieł przynależących do literatury fantasy, sam autor (Lewis) określa swój cykl mianem ?fantasy albo (w bardzo swobodnym znaczeniu tego słowa) baśni? . Co więcej zdaniem autora nie jest to zwykła literatura fantasy, którą można opisać jako literaturę ?magii i miecza?. Naturalnie te dwa elementy sztafażu literackiego pojawiają się tam, jednak ich zastosowanie ma o wiele większy znaczenie i jest o poważniej potraktowane. Dzieła w wydaniu Lewisa, także jego przyjaciela z kręgu Inklingów Tolkiena, można określić jako fantasy mitopoetycką. Jest to literatura wzbogacona o elementy baśniowe, tak widoczne w szczególności u Lewisa, choć elfy występujące u Tolkiena również mają rodowód baśniowy, ponieważ jego słynny esej o baśniach, rozpoczyna się od słynnej magicznej krainy, której mieszkańcami są właśnie elfy i inne niezwykłe stworzenia. Oziewicz podkreśla, że wartość tej literatury opiera się na odwołaniu do pewnej wrażliwości odbiorcy, który będzie potrafił doszukać się w tych dziełach treści pochodzących z mitów, legend, podań i oczywiście z baśni. Co więcej Opowieści, będące literaturą fantasy mają jeszcze jedną wartość, jak podkreśla autor cechuje je pozytywny eskapizm, z którym nie spotkamy się na kartach literatury realistycznej, ponieważ, ?takie książki ostatecznie zostawiają czytelnika z powrotem w rzeczywistym świecie z poczuciem klęski i niespełnienia? , jednym słowem, fantasy zdaniem profesora Oziewicza, odwołującego się do Diany Waggoner, jest odpowiedzią kultury dwudziestego wieku na wypaczenia i konwencję realistyczne w literaturze. Co jest ważne w tym rozdziale? Oziewicz będąc wykładowcą uniwersyteckim potrafił docenić Lewisowskie Opowieści z Narnii, a tym samym potrafił docenić wartość całej literatury fantasy, ponieważ w swoich odwołaniach i komentarzach często przywołuj także Tolkiena, jako mistrza i właściwego twórcy tego gatunku. Tolienowski esej ?O baśniach? jest przez Oziewicza dość często przywoływany. Zresztą dzieła Lewisa i Tolkiena, a także można dodać do tego kręgu dzieła Le Guin mieszczą się w tym samym polu poetyki i treści, wobec czeg tę trojki można uznać za przedstawicieli literatury fantastycznej, którzy realizują koncepcję fantasy mitopoetyckiej. Zdaniem autora definicja i podobieństwo tych dzieł opiera się na swoistej ?dominacie nastrojowej?, obejmującej w swym zakresie elementy wspólne dla beletrystyki tych autorów. Ciekawym aspektem tej publikacji są również rozważania odnoszące się do kwestii gatunkowości Opowieści z Narnii. Co więcej, w tej części ?Magicznego uroku Narnii? autor zestawia ze sobą literaturę dla dzieci i literaturę dziecięcą, przy czym nie dokonuje żadnej negatywnej oceny tych gatunków literackich. A na podkreślenie zasługuje fakt, że Oziewicz o literaturze tego typu wypowiada się mnader pochlebnie ?książki tego rodzaju spełniają kryteria literatury wysokoartystycznej, a jednocześnie uwzględniają specyfikę języka dla dzieci? . Dodać należy do tej opinii, przywoływane wypowiedzi innych badaczy i twórców, w tym samego Tolkiena czy Lewisa, którzy zgodnie stwierdzają, że wymysł podziału na te typy literackie zgodził się nie z potrzeby stworzenia dobrej literatury dla dzieci, a raczej z potrzeby komercyjnej. To ?dziecko w sobie?, o którym pisał Lewis staje się wymownym argumentem, by pisać literaturę w wysokim stylu i nie zapominać o wartościach, jakie składają się na swoisty genotyp baśni i fantasy. O dokładności analizy Opowieści z Narnii i jej szerokim ujęciu może świadczyć kolejny podrozdział, w którym autor zajmuje się kryterium stylu septologii. Oziewicz w dwóch fragmentach; o języku Narnii oraz w części poświeconej kwestiom szaty graficznej opisuje bogactwo zawartości filozoficznej, w tym wartości moralnych i etycznych, a także zwraca uwagę na różnorodność, ciekawość i oryginalność twórczą w stosunku do stworzonego przez Lewisa wszechświata Narnii. Na wyróżnienie zasługuje część poświecona grafikom, które według profesora Oziewicza stanowią integralną część fabuły, one same zapewniają lepsze zrozumienie samej fabuły, zapełniając i uzupełniając luki w metatekście. Konkluzją i podsumowaniem pierwszego rozdziału magą być słowa autora, który stwierdza, że Opowieści z Narnii jako fantasy mitopoetycka i jako literatura dziecięca są w stanie ?zaspokoić literacki smak odbiorców w różnym wieku, ale i stworzyć literacki ?pomost? umożliwiający spotkanie dorosłego i dziecka jako niezależnych osobowości? . Czym jest ?filozofia fantasy? według Marka Oziewicza? Na to pytanie autor stara się odpowiedzieć w drugim rozdziale swojej pracy poświeconej Opowieścią z Narnii. Czyli przede wszystkim magia, bo nie można zapominać, że to dzięki jej działaniu mógł powstać świat Narnii oraz wszystkie zamieszkujące go istoty. To magia umożliwia istnienia magicznych światów, a jest ich według autora pięć. Ważny jest przy tym ich charakter, to w jaki sposób istnieją i czy są one możliwe do zaakceptowania czy są wewnętrznie spójne. Co jest potrzebne aby nadać temu światu rysy prawdopodobieństwa? Są potrzebne składniki ?dzięki którym dany świat jest wewnętrznie spójny i logiczny? . Te funkcjonujące w Opowieściach światy mogą wydawać się różne, mogą być: prawdziwe, równoległe, alternatywne, z nieprzystającą czasoprzestrzenią itp. Jednak w tej części pracy profesora Oziewicza jest najważniejsze, to że bez względu na stopień fantastyczności tej krainy jej charakter i stopień realności nie odbiega od naszej rzeczywistej Ziemi. W prozie Lewisa świat Narnii jest tak samo realną rzeczywistością, można powiedzieć wręcz mimetyczną jak rodzimy świat Zuzanny, Łucji, Edmunda i Piotra, którzy za pomocą magicznej szafy dostają się za pierwszym razem do krainy Aslana. Jedna rzeczywistość zostaje zastąpiona przez inną bardzo spójną i wiarygodną wersją świata. Co więcej świata ten dzięki temu jawi się jako kraina bardzo spójna i konkretna, wszystkie aspekty tego świata są objaśnione, ale w naturalny sposób wypełnia go magia. Dzięki temu, jak wyjaśnia profesor Oziewicz można uznać, że ta kraina nie jest wymyśloną przestrzenią, tylko mamy do czynienia z dawno zapomnianym światem. Oczywiście jak dodaje autor przejścia między światami dokonują się na różne sposoby, uwzględniając formę i chęci przeniesienia do niezwykłej krainy mówiących zwierząt. Rozdział ten ukazuje według Oziewicza magiczny charakter tej przestrzeni. To swoiste magiczne przenikanie między światami odbywa się na trzech płaszczyznach. Pierwszą jest magiczna przestrzeń (w niczym te dwa światy ? realny i Narnia ? nie przypominają siebie), drugą magiczny czas (czas w Narnii płynie inaczej, kiedy w Anglii mija rok i dzieci zostają wezwane przez Kaspiana, to w Narnii mija kilka tysięcy lat i nikt już o nich nie pamięta), a trzecią przenikanie między światami (przejścia między światami umożliwia magia i to ona na różny sposób dokonuje przeniesienia bohaterów). To magiczne przechodzenie między światami, ma na celu zestawienie magicznych krain z realnym światem, a to znów ma ukazać sens i skutki takiej podróży. To rozróżnienie na świat realny i niezwykły świat Narnii ma za zadanie wskazać czytelnikowi, który z tych światów jest lepszy w ocenie moralnej i etycznej oraz ma pokazać proces zmiany charakteru i dojrzewanie protagonistów, którzy dorastają w magicznej krainie przeżywając kolejne niezwykle przygody oraz ratując Narnię i jej mieszkańców przed kolejnymi zagrożeniami, co stanowi swoisty ?cel i skutki podróży, jakie bohaterowie odbywają między nimi? . Szkoda tylko, że autor ?Magicznego uroku Narnii? w tym podrozdziale, przy omawianiu magicznych przejść między światami w niewielkim stopniu skupia się na tym co stanowi centrum i podstawę świata baśni i co kształtuje świat Narnii. Magia jest tu moim zdaniem potraktowana przez profesora Oziewicza bardzo instrumentalnie. Mam wrażenie, że zapomina on, o jej charakterze oraz o tym, że to magia właśnie konstytuuje cały charakter tego świata i to ona jest siłą, która w cudowny sposób motywuje bohaterów do działania i umożliwia ich zwycięstwo oraz jest esencją tej niezwykłej krainy. Brak w tej części głębszej analizy poświęconej samej magii, a która umożliwia istnienie Narnii, a także pozwala na przejście z naszego świata do tej niezwykłej krainy. Uważam, że dwa pierwsze rozdziały miały wprowadzić czytelnika i jednocześnie przygotować na rozdział trzeci, w którym autor ?Magicznego uroku Narnii? rozważa kwestię religijności Opowieści z Narnii i przedstawia swoją własną ?religijną? interpretację. Marek Oziewicz podążając za przemyśleniami C. S. Lewisa - który ubolewa nad tym, że we współczesnym (Lewisowi) świecie dominuje inna religia, tak daleka od wszelkich wartości duchowych i moralnych - formułuje swoją własną koncepcję religijności, jaka występuje w Opowieściach z Narnii. Marek Oziewicz uważa, że wpisywanie septologii w wielkie doktryny religijne jest błędną interpretacją, ponieważ jak twierdzi autor, wszelkie inne interpretacje, przybliżające istotę Narnii do jakiejś religii, nie są zgodne z zamysłem i intencją samego C.S. Lewisa. Tak więc same Opowieści z Narnii, zdaniem profesora należy uznać za realizację koncepcji ponadreligijnej, gdzie sam cykl ?w prosty i bezpośredni sposób wyraża uniwersalne zasady moralne oraz operuje na poziomie wartości wpisanych w fundament człowieczeństwa? . Jak twierdzi autor ?Magicznego uroku Narnii?, ?teologią? tego cyklu jest więc przyjaźń, miłość i oddanie, a co może jeszcze najważniejsze bezgraniczne zaufanie do wielkiego lwa - Aslana. Tymi Czarami Sprzed Początków Czasów, zdaniem profesora Oziewicza, które są odpowiedzialne m. in.za zmartwychwstanie Aslana, to właśnie przede wszystkim miłość, będąca główną siłą sprawczą tej krainy. Sam Aslan jest tu pełnym wcieleniem prawa miłości i zaufania. Tylko pokładając w nim zaufanie i wierząc w jego dobro i sprawiedliwość można go zobaczyć i jednocześnie doświadczyć jego pomocy. Oczywiście w naszym świecie jego przywiązanie i poświęcenie wobec czwórki rodzeństwa Pevensi, wydaje się czymś dziwnym i zaskakującym . A właśnie poprzez to poświęcenie - jak uważa Marek Oziewicz - wielki lew pokazuje czym są uniwersalne prawa Narnii. Autor słusznie moim zdaniem twierdzi, że Aslan jest wartością i ideologią Narnii, to ta postać jednoznacznie określa jakie wartości i cechy są centrum, głównym przekazem oraz intencją, którą chciał przekazać C.S. Lewis. Można także powiedzieć, że niezwykłą, cudowną mocą, magią tej krainy jest właśnie miłość Aslana do wszystkich stworzeń zamieszkujących krainę, którą się opiekuje. Na podkreślenie zasługuje fakt, że autor ?Magicznego uroku Narnii? w bardzo dokładny i precyzyjny sposób argumentuje swoją tezę, wykazując jej słuszność, poprzez analizę i wskazanie na charakter relacji między wielkim lwem a protagonistami (Zuzanną, Łucją, Piotrem, Edmundem, Eustachym, Julią i innymi). Aslan jest centralną postacią całego cyklu, a spotkanie z nim to swoisty baśniowy proces dojrzewania, w którym udział biorę bohaterowie sprowadzeni z naszego świat, aby pomóc przywrócić ład w tej krainie, jednocześnie odbywając swoistą drogę ku dorosłości. Wszystkie relacje między bohaterami a Aslanem są bardzo dokładnie omówione i zinterpretowane, tak by każdy odbiorca ?Magicznego uroku Narnii? mógł zrozumieć co jest właściwym przesłaniem całego Narnijskiego cyklu i co w tej fabule jest lub powinno być najistotniejsze dla czytelnika i na co powinien on szczególnie zwrócić uwagę. Jak dodaje sam autor ?Narnijskie cykl w prosty i bezpośredni sposób wyraża uniwersalne zasady moralne oraz funkcjonuje na poziomie wartości leżących u podstaw człowieczeństwa. I choć opowieści można, a wręcz trzeba odczytywać ponadreligijnie? , mimo to wyraźnie widać, że intencje oraz przesłanie C.S. Lewisa nawiązuje do tradycji chrześcijańskiej i jej paradygmatu. I jeszcze na koniec swoich rozważań Marek Oziewicz na podstawie Opowieści z Narnii zastanawia się jaka jest diagnoza współczesności, tej trochę starszej, bo jeszcze za życia C.S. Lewisa i w jaki sposób można samą septologii oraz jej przesłanie odnieść do tego z czym mamy do czynienia współcześnie. Profesor Oziewicz wyróżnia trzy główne filozofie zagrażające naszej rzeczywistości. Wprowadza do swojej publikacji bardzo poważne rozważania natury ideologicznej, przez co stara się ukazać Lewisowskie spojrzenia na postęp techniczny, politykę oraz inne praktyki społeczne. Zdaniem Oziewicza Lewis skupił się na trzech negatywnych aspektach. Pierwszym jest westonizm, który należy rozumieć jako bezmyślne, bezrefleksyjne zapatrzenia e naukę i technikę. To co przyniosło światu hekatombę na frontach I i II Wojny Światowej, jawi się Lewisowi jako największe zagrożenie dla człowieka, który zostanie pochłonięty przez zdehumanizowaną naukę, której zostanie niewolnikiem. Drugim problemem był i nadal chyba jest totalitaryzm wspierany przez tę rozwiniętą technikę, który zagraża nie tylko wolności człowieka, ale też jego życiu. Trzecim grzechem współczesności jest jałowość i konformizm, który przejawia się w subiektywizmie i braku jakichkolwiek wartości moralnych. To co wyłania się z tego opisu i analizy Marka Oziewicza, a dotyczy zarówno samych Opowieści z Narnii, jak i naszej rzeczywistości to ogromna jałowość duchowa, moralna i brak uniwersalnych ideałów, które w kulturze człowieka nowoczesnego zostały zastąpione przez kult nauki, konformizm i silne skupienia na materialnym aspekcie życia człowieka. Zgadzam się całkowicie z profesorem Oziewiczem, który prowadzi dyskurs za pomocą Opowieści z Narnii, że sensem najważniejszym i głównym przekazem septologii jest próba zwrócenia uwagi człowieka na sens słów: moralność i wolność. Bo zdaniem Oziewicza to co miało człowieka uwolnić i czynić go lepszym staje się jego więzieniem i prowadzi go do upadku, ?Dla Lewisa każda z tych wypaczonych idei wolności jest faktycznie ucieczką od wolności, nieuczciwym uchyleniem się od męki indywidualnego wyboru, i każda na swój sposób dehumanizuje człowieka, pozbawiając go wrażliwości na los innych? . Oczywiście jak pisze dalej Marek Oziewicz, to przesłanie zawarte w Opowieściach z Narnii nie jest niczym nowym, lecz jest spojrzeniem na świat, jego definicją wpisaną bodajże w każdą wielka religię świata. Skoro baśń i fantasy są stałym dyskursem o stanie świata i jego kondycji moralnej, to właśnie także i przekaz znajdujący się w septologii należy uznać za swoistą opinię komentującą ?zdarzenia czy praktyki społeczne w rodzaju kultu ateistycznej nauki, wszechwładnego systemu lub etycznej pustki? . Zasługuje na szczególną uwagę jeszcze jedna opinia Oziewicza, który stwierdza, że literatura fantasy jest ?dyskursem o cywilizacji?, odzwierciedlającym dominujące w danym okresie tendencje i preferencje społeczne. Cieszy mnie również fakt, ze profesor Oziewicz dostrzega ogromną wartość literatury fantasy, która w takiej realizacji opiera się właśnie na komentarzu odnoszącym się do tego co dziś jest największym zagrożeniem dla filozofii świata. Brak szeroko rozumianej duchowości, odejście od etyki humanizmu, skupienie się na materializmie to problemy współczesności, o których zdaniem Marka Oziewicza pisał już dużo wcześniej jeden z oksfordzkich profesorów ? Clive Staples Lewis, próbujący w swoich Opowieściach z Narnii przedstawić własne rozumienie świata i ideałów, o których nie powinien zapominać żaden człowiek. Na czym więc polega ten tajemniczy, właśnie magiczny urok Opowieści z Narnii, o którym pisze Marek Oziewicz? W swojej książce autor podkreśla, że kluczem do zrozumienia przesłania Narnii jest wyjście od jej poetyki i filozofii. Rozwijając kwestie gatunkowe, zastanawiając się nad wartościami fantasy mitopoetyckiej Oziewicz stara się wskazać i ukazać jak literatura może i powinna kształtować odpowiedzialność i świadomość moralną odbiorcy, będącego człowiekiem i świadkiem tego o czym pisze Lewis i co komentuje Oziewicz w ?Magicznym uroku Narnii?. Co więcej ta publikacja pozwala dostrzec o wiele więcej w tym co możemy określić mianem Opowieści z Narnii. Cała analiza septologii przedstawiona przez Marka Oziewicza jest przy tym wzbogacona o rozważania dotyczące kwestii gatunkowych fantasy, jej źródeł, sposobu przedstawienia światów alternatywnych. To także głęboka analiza dotycząca zagadnień literaturoznawczych, rozważania nad tym czy Opowieści z Narnii należy umieścić w kręgu literatury dla dzieci czy literatury dziecięcej, którą mogą i nawet może powinni poznawać dorośli odbiorcy. ?Magiczny urok Narnii? to również analiza filozofii i zagadnień społecznych zawartych w pozornie prostym baśniowo ? fantastycznym cyklu Opowieści z Narnii. W tym wypadku sama septologia Narnijska, a wraz z nią komentarz i analiza Marka Oziewicza ?Magiczny urok Narnii. Poetyka i filozofia ?Opowieści z Narnii? C. S. Lewisa?, jawi się jako obowiązkowa lektura każdej osoby zainteresowanej literaturą wysokoartystyczną. Reasumując książka ?Magiczny urok Narnii. Poetyka i filozofia ?Opowieści z Narnii? C. S. Lewisa? stanowi bardzo wyczerpujące studium obrazujące i przedstawiające Opowieści z Narnii w bardzo szerokim ujęciu.
książka 
