Elementy filozofii przyrody

geometrii Euklidesa istniał aksjomat stwierdzający, że dwie proste równoległe ,,przecinają się w nieskończoności"), Grecy nie wykorzystali tego pojęcia w swoich spekulacjach filozoficznych. Historycy filozofii mówią niekiedy, że Grecy czuli ,,strach przed nieskończonością". W odniesieniu do wszechświata myśliciele greccy nie stosowali pojęcia przestrzeni. Mówili raczej - za Arystotelesem - że wszechświat ,,zajmuje miejsce". Miejsce to, wedle ich wyobrażeń, było wyznaczone sferą gwiazd stałych, która niejako obejmowała wszechświat. W średniowiecznej filozofii przyrody ukształtowało się pojęcie rozciągłości. Przez rozciągłość rozumiano tę własność ciała, dzięki której jest ono podzielne w nieskończoność. To właśnie dzięki rozciągłości ciało nie jest punktem, lecz zajmuje miejsce w przestrzeni. Pojęcie rozciągłości odgrywało ważną rolę w systemie filozoficznym Kartezjusza, który uważał, że rozciągłość stanowi istotę ciał materialnych: gdyby ciało nie miało rozciągłości, byłoby punktem, a więc w ogóle by go nie było. Po rewolucji Kopernika idea okrywającej wszechświat sfery gwiazd stałych była już nie do utrzymania. Najpierw u Thomasa Diggesa, a następnie u Giordano Bruno pojawiła się koncepcja wszechświata niczym nie ograniczonego, który rozciągał się w nieskończoność. Wywodzące się ze starożytności pojęcie miejsca oraz średniowieczna teoria rozciągłości ciał nie wystarczały już do opisu takiego wszechświata. Potrzebne było zupełnie nowe pojęcie przestrzeni. Pojęcie takie pojawiło się najpierw u Kartezjusza, który stworzył podstawy nowożytnej geometrii analitycznej. Według Kartezjusza, przestrzeń wszechświata jest rozciągającą się do nieskończoności 3-wymiarową przestrzenią Euklidesa. Tak rozumiana przestrzeń stała się dzięki Kartezjuszowi jednym z najważniejszych elementów nowożytnego obrazu świata. Repetytorium Pytania kontrolne: 1. Jaki jest związek koncepcji czasu i wieczności Platona z jego doktryną o ideach? 2. Jaki jest związek koncepcji czasu i ruchu w filozofii Arystotelesa? 3. Jak kształtowało się pojęcie przestrzeni? Tematy do dyskusji: 1. Jakie były moje intuicyjne wyobrażenia czasu i przestrzeni przed studium filozofii przyrody? Czy dotychczasowe studium skłania mnie do ich modyfikacji? 2. Czy w definicji czasu Arystotelesa nie ma sprzeczności? Czas jest tu definiowany przy pomocy terminów ,,przed" i ,,po", a rozumienie tych terminów już zakłada pojęcie czasu. (Wskazówka: odpowiedź mieści się w pierwszym akapicie po przytoczonej definicji czasu Arystotelesa). 3. Czy geometria, według mnie, jest nauką o rzeczywistej przestrzeni, czy też - jako część matematyki - nie mówi o świecie realnym? (Wskazówka: można odwołać się do książki Zagadnienia filozoficzne współczesnej nauki [M. Heller, M. Lubański, S. Ślaga, Wydawnictwo ATK, Warszawa 1997], s. 176-178.) 4. Wymień i przedyskutuj kilka innych pojęć, które funkcjonują w naszej kulturze, a które pochodzą z refleksji nad przyrodą i ewoluują w historii ludzkiej myśli. Ćwiczenia: 1. Znajdź w Timajosie Platona najbliższy kontekst jego określenia wieczności (por. przypis 2) i przeanalizuj jego treść. 2. Przeanalizuj wszystkie pojęcia występujące w Arystotelesowskiej definicji czasu. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki Przypisy [1] Historyczny zarys filozofii przyrody można znaleźć w książce M. Hellera Filozofia przyrody. Zarys historyczny, Znak, Kraków 2004; z kolei metodologiczną analizę filozofii przyrody przeprowadza Z. Hajduk w książce Filozofia przyrody. Filozofia przyrodoznawstwa. Metakosmologia, TN KUL, Lublin 2004. [2] Dokładniej na temat programu ,,filozofii w nauce", por. M. Heller, Filozofia i wszechświat. Wybór pism, Universitas, Kraków 2006, s. 3-15. [3] Pojęć ,,materia", ,,materialny" używamy tu w dzisiejszym znaczeniu. W starożytności i średniowieczu miały one zupełnie inne znaczenia (por. niżej, rozdział 3). [4] 37-38. Liczby te oznaczają numery stron w paryskim wydaniu dzieł Platona, opracowanym przez Stephanusa w 1578 r. Cytat według przekładu Władysława Witwickiego Platona Timaios, Kritias, Warszawa 1951. [5] W oryginalnym brzmieniu definicja ta brzmi: ,,Skoro każdy rodzaj bytu może być wyróżniony bądź jako potencjalny, bądź jako w pełni urzeczywistniony, wobec tego urzeczywistnienie bytu potencjalnego jako takiego będzie właśnie ruchem" (Fizyka III, 201a; trzecia księga według krytycznego wydania berlińskiego; cytat w przekładzie K. Leśniaka: Arystoteles, Fizyka, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa 1968). [6] Fizyka IV, 218b (cytat w przekładzie K. Leśniaka). [7] Arystoteles wypowiedział tę definicję innymi słowami: ,,A zatem miejsce jest to bezpośrednia i nieruchoma granica ciała otaczającego" (Fizyka IV, 212a; w przekładzie K. Leśniaka).