Zbiór składa się aż z 35 opowiadań oraz rozbudowanego wstępu - czy też raczej wprowadzenia, w którym autor odkrywa przed czytelnikiem kulisy powstania zamieszczonych w książce historii. Czyta się je z ciekawością - osobiście bardzo lubię tego typu notki, gdyż dają możliwość poznania autora na nieco innej płaszczyźnie niż tylko jego twórczości, a jednocześnie bezpośrednio do niej nawiązują. Same utwory mają formę opowiadań bądź nowelek, ale również wierszy i poematów, co mile mnie zaskoczyło i z pewnością było istotnym urozmaiceniem lektury. Jeśli chodzi o tematykę, to jej nieco chaotyczna różnorodność sprawia wrażenie, jakby jedynym kryterium doboru utworów było to, by ich fabuła i klimat współgrały z tytułem zbioru. "Dym i lustra" przedstawiają rzeczywistość, której ostre kontury zaciera dym, zaś lustra, ustawione pod odpowiednim kątem, przekonująco kłamią ukazując rzeczywistość z naszych fantazji, snów, marzeń i baśni na tyle prawdopodobnie, że zaczynamy w nią wierzyć...
Takie też są historie opowiedziane przez Neila Gaimana - kreują rzeczywistość istniejącą na pograniczu świata realnego i magicznego, które oddziela bardzo umowna, ulotna jak dym granica. Elementy tych dwóch światów przenikają się wzajemnie w sposób zupełnie nieoczekiwany i dowolny dając w efekcie całkiem nowy twór - rzeczywistość stwarzającą pozory realizmu, ale przesyconą magią, baśniowością, oniryzmem, emanującą wiszącą w powietrzu grozą i wszechobecną tajemniczością. Gaiman przemawia obrazami zrodzonymi z jego mrocznej i bujnej wyobraźni, oplątuje czytelnika sugestywnymi, nierzeczywistymi wizjami przesyconymi erotyzmem, groteską i czarnym humorem, które budzą skojarzenia z twórczością Poego, Carrolla, Kinga, a nawet Lovecrafta, Aubreya czy braci Grimm.
Siłą rzeczy nie wszystkie utwory zawarte w zbiorze przemawiają do czytelnika z jednakową siłą i pozostawiają niezatarte wrażenie. Trzeba jednak przyznać, że Gaiman - obok Kinga i Ketchuma - po mistrzowsku opanował trudną i wymagającą formę opowiadań przekazując swoją wizję za pomocą niewielkiej, ale starannie dobranej ilości słów oraz wieńcząc każde z nich porażającą puentą, od której włos się jeży na głowie. Powiedzenie "finis coronat opus" sprawdza się również w przypadku "Dymu i luster" - nawet historie, które mnie niezbyt wciągnęły lub nie wywarły na mnie większego wrażenia, przykuły moją uwagę lub wręcz poraziły mocną, dobitną puentą. Najczęściej jednozdaniową, kończącą opowiadanie. To jest prawdziwe mistrzostwo.
Trudno pisać o nierównym poziomie opowiadań - ich różnorodność sprawia, że każdy czytelnik znajdzie w zbiorze coś, co przemówi do niego ze szczególną mocą, co go poruszy lub na długo zapadnie w pamięć - wszystko zależy do osobistych preferencji i oczekiwań. Jeśli o mnie chodzi, to największe wrażenie wywarło na mnie siedem utworów, które uznałam za znakomite pod każdym względem, które zachwyciły mnie i ujęły każde na swój sposób, no i oczywiście oszołomiły puentą.
"Rycerskość" - rewelacyjny przykład zamazywania granic światów - opowieść o staruszce, która znalazła Świętego Graala i zdumiewających tego konsekwencjach; "Cena" - historia, która zmroziła mi krew w żyłach i wywołała autentyczną grozę, opowiadająca o tajemniczym opiekunie pewnego domostwa; "Szukając dziewczyny" - najbardziej kojarzy mi się z przypowieścią; utwór piękny, melancholijny, nastrojowy, w dodatku z przesłaniem; "Załatwimy ich panu hurtowo" - czarny humor, groteska i absurd odwracające naszą uwagę od ledwie wyczuwalnej grozy wiszącej w powietrzu, która dosłownie wybucha w finale - efekt jest piorunujący; "Dziecizna" - mroczna, przewrotna i gorzka wizja świata i opowieść o tym, do czego zdolny jest człowiek; "Córka sów" - ujęła mnie atmosferą romantycznej ballady i nawiązaniem do klimatu ludowych podań - opowieść o tym, jak zło zostaje ukarane przez siły z zaświatów; "Szkło, śnieg i jabłka" - przerażająca wersja "Królewny Śnieżki" dla dorosłych; mocne!
"Dym i lustra" to znakomity, cudownie różnorodny zbiór opowiadań Neila Gaimana, który z pewnością przypadnie do gustu nie tylko fanom autora. Lekki, gawędziarski styl oraz sugestywna, oryginalna i nastrojowa proza gwarantują ucztę dla wyobraźni, całą gamę emocji oraz niezapomniane wrażenia, a także westchnienie ulgi - że to wszystko pozostaje w sferze snów, marzeń, złudzeń i baśni. Pozostaje jednak ukłucie niepewności: czy aby na pewno?
