Nie chciał, żeby pojechała na ten pogrzeb. Nigdy nie chce, żeby gdzieś wyjeżdżała, chociaż sam ciągle się przemieszcza – w realnym świecie, pomiędzy uniwersytetami i salami wykładowymi oraz w cyberprzestrzeni, po matematycznych archipelagach. Kiedy jest w domu, chce mieć Alicję na wyciągnięcie ręki, za dnia w pokoju, a nocą w sypialni. Ma być oczami, które go zawsze widzą, uszami, które go słuchają, głosem potwierdzającym jego istnienie.
Alicja wahała się ponad tydzień. Zapomniała o tym tamtego popołudnia, kiedy po przyjściu do domu znalazła na dywanie w przedpokoju pocztówkę, którą wrzucił tu przez otwór w drzwiach listonosz. Czas na kilka sekund stanął w miejscu, a potem zaczął płynąć w przeciwnym kierunku. Jeszcze zanim się schyliła, żeby podnieść kartkę, wiedziała, kto jest jej nadawcą i o czym pisze, tak jakby już wiele razy przeczytała te kilka słów. Rzeczywiście. Dobrze zgadła. Szare światło popołudnia zamigotało i zmieniło odcień na złoty, potem poczerwieniało, w końcu zblakło i całkowicie zbielało. Dopiero wtedy Alicja zauważyła, że zapomniała zdjąć rękawiczki, że obraca kartkę palcami w brązowej skórze. Zmieszana pomyślała, że kolory zgadzają się ze sobą, jakby kupiła te rękawiczki tylko po to, żeby pasowały do taniej pocztówki z reprodukcją Kobiety czeszącej włosy Degasa. Zaraz jednak zapomniała o ironii. Dopiero kiedy usłyszała kroki Larsa na klatce schodowej, zdjęła rękawiczki i złożyła kartkę na pół. Przez sekundę pomyślała o białej linii, która powstanie w miejscu złożenia i zepsuje obrazek, a potem włożyła kartkę do kieszeni spodni. Kiedy Lars położył rękę na klamce, odwieszała już kurtkę na wieszak. Na plecach poczuła jego uśmiech.


Dopiero następnego rana powiedziała mu, że wybiera się na pogrzeb. Wcześniej spędziła obok niego bezsenną i niespokojną noc. Przez długie godziny leżała, słuchając jego oddechu, czasem przysypiała po to, żeby zaraz znowu się obudzić i dalej czuwać.
Kiedy nareszcie było rano, Lars wstał i zaczął robić śniadanie, a Alicja próbowała zmyć z siebie zmęczenie pod prysznicem. Idąc z łazienki do kuchni, poczuła zapach świeżo zaparzonej kawy i przypieczonych tostów, ale dopiero kiedy usiadła przy kuchennym stole, uświadomiła sobie, że wcale nie czuje się winna, że to nie ona, tylko Lars przygotował śniadanie. Trochę ją to zdziwiło.

Przez cały czas trwania ich małżeństwa Alicji towarzyszyło poczucie winy, jakby wyrządzała Larsowi krzywdę tym tylko, że jest sobą. Nie chodziło jedynie o sprawy, które pominęła milczeniem, ale także o tę bierność, z którą pozwoliła kiedyś wpędzić się w małżeństwo, z góry przygotowana na nieuchronne, czyli na to, co w jej świecie stanowiło konsekwencję związków małżeńskich. Awantury. Oskarżenia. Obelżywe słowa, którymi kobieta obrzuca mężczyznę, kiedy ten podnosi na nią rękę.
Z nimi stało się jednak inaczej. Przez dwadzieścia siedem lat oscylowali pomiędzy troskliwością a zobojętnieniem, fascynacją a poirytowaniem, miłością a wrogością, ale Lars ani razu jej nie uderzył, a ona sama nigdy nie obrzuciła go przekleństwami. Byli wobec siebie niezmiennie grzeczni, tak uprzejmi, że nawet podczas kłótni nie podnosili głosu. Mimo to nigdy nie stopili się w całość. Alicja nie umiała ot tak, po prostu zanurzyć się w jego objęciach, a Lars wypatrywał zawsze czegoś innego ponad jej ramionami.
Nigdy nie przestawała za nim tęsknić. Odkąd za niego wyszła, czekała na przyjście chwili, kiedy w końcu zbierze się na odwagę, aby powiedzieć mu, kim jest naprawdę i kim była kiedyś. Tej nocy przyszło Alicji do głowy, że pocztówka stanowi znak; może teraz Lars mógłby już usiąść spokojnie obok i wysłuchać jej bez protestów, wyrzutów i komentarzy. Jednak w szarym świetle brzasku uświadomiła sobie, że to tylko złudzenie. Znajduje się w tym samym punkcie, w którym znajdowała się od lat trzydziestu: jest za późno. W jakiś sposób zawsze było za późno, jakby fakt, że nie powiedziała Larsowi prawdy na swój temat w tej samej sekundzie, w której się spotkali, zmuszał ją do zamilknięcia na zawsze. Dlatego żyła tak tchórzliwe, tak opieszale, w takim zakłamaniu. Niemo przyklaskiwała jego ślepocie, jego odmowie przyjęcia do wiadomości, że kiedyś istniało życie, które należało tylko do niej. Do Alicji.
Może właśnie z tego powodu wykrzywił wargi w grymasie niezadowolenia, kiedy odłożyła w końcu swoją poranną gazetę i powiedziała, że zdecydowała się pojechać na pogrzeb. Wyrusza zaraz po pracy, przenocuje w domu Augusty. Natychmiast rozpoczął długi i wyważony monolog, który miał doprowadzić ją do zmiany zdania. W rzeczy samej nie pojmuje, dlaczego w ciągu ostatnich lat w Alicji rozbudziły się tak uczucia rodzinne. Siri była w końcu tylko jedną z jej licznych kuzynek, w dodatku dużo starszą. Z tego, co Lars wie, nie znaczyła dla Alicji więcej, niż pierwszy lepszy znajomy. Czy może zamierza teraz twierdzić, że były sobie bliskie? Nie starczyłoby, gdyby wysłała jakiś wieniec?
Do tej chwili Alicja siedziała z niezmienionym wyrazem twarzy i ze wzrokiem utkwionym w gazecie. Teraz opuściła ją i spojrzała na Larsa znad okularów. Odwrócił oczy, ale nie poddawał się:
– Poza tym dom będzie kompletnie wyziębiony.
– Marianna może tam dziś pojechać i włączyć ogrzewanie.
– Pozostaje pytanie, czy w ogóle będzie woda. Latem były kłopoty z hydroforem.
Alicja bez słowa przerzuca swoją gazetę. W odpowiedzi Lars podnosi trochę głos, pod powierzchnią czai się prawdziwa kłótnia.
– A może Marianna zreperowała także hydrofor? Jeśli tak, to bardzo sprytnie. Powinnaś polecić ją swoim kolegom z Muzeum Techniki, mogłaby być pomocna przy konserwacji zabytków. Niecodziennie spotyka się starą ciotkę, która potrafi zreperować hydrofor z lat czterdziestych.
Alicja odkłada gazetę i zdejmuje okulary.
– Co cię naszło?
Lars unika jej wzroku.
– To chyba nie mnie naszło.
– Pojadę do Hallstavik i zostanę tam na jedną noc. Jutro wieczorem będę z powrotem, zaraz po pogrzebie wracam do domu. Co w tym takiego strasznego?
– Czy powiedziałem, że jest w tym coś strasznego? Konstatuję tylko, że dom jest lodowato zimny i że najprawdopodobniej nie ma w nim wody…
Konstatuję tylko, że…
Oczy Alicji zwężają się w niechcianym uśmiechu. Lars uśmiecha się szeroko nad sztokholmskim dodatkiem „Dagens Nyheter”. Burza odparta, groźba awantury została zażegnana. W początkach ich małżeństwa Konstatuję tylko, że…było ulubioną repliką Larsa, sięgał po nią za każdym razem, kiedy się ze sobą nie zgadzali. Doprowadzał tym Alicję do szału. Za każdym razem ćwiartowała te słowa, rozmontowywała do imentu, rozrywała zębami.
– To odpowiedź godna pozbawionych kręgosłupa tchórzy – mówiła. – Bojaźliwa próba schowania się za rzekomą obiektywnością.
Lars najpierw był kompletnie zaskoczony jej wściekłością, przecież nigdy nie bywała nawet zła. Później wytrącił jej broń z ręki, obracając wszystko w żart. Obecnie Konstatuję tylko, że… stanowiło kod. Oznaczało, że Lars złożył broń i wymachuje białą flagą.
Mimo to jeszcze raz spróbował ją przekonać, tyle że mniej wprost i z większą troską. Pogłaskał ją po włosach, kiedy zatrzymała samochód przed wydziałem matematyki i na chwilę oparła głowę na jego piersi. Za szybą dęby wyciągały do chmur swoje czarne gałęzie, mżyło, wycieraczki odpoczywały przez chwilę, zanim ponownie przejechały po szybie.
– Będziesz mogła spać w nocy? – zapytał Lars. – Zupełnie sama, w tym starym domu? Nie mogłabyś przenocować u Marianny i Kårego?
Alicja wyprostowała się. Przez mgnienie oka kusiło ją, żeby powiedzieć prawdę: dostała kartkę, potrzebuje czasu i samotności, żeby w ogóle odważyła się nad tym zastanowić. Naturalnie nie mogła tego zrobić. Gdyby powiedziała prawdę, musieliby siedzieć w tym samochodzie przez wiele godzin i dni.
– Wszystko będzie dobrze – powiedziała i położyła ręce na kierownicy. – Zadzwonię do ciebie, jeśli nie będę mogła zasnąć.
Kiedy znowu zapaliła silnik, on wciąż jeszcze stał na deszczu. Po przejechaniu kilku metrów podniosła rękę, żeby mu pomachać. Miała nadzieję, że Lars dojrzy ten gest przez tylną szybę, ale on już się odwrócił i zaczął iść. W bocznym lusterku mignęły jej tylko jego plecy.

Ma zadzwonić do niego teraz?
Nie. Oczywiście, że nie. Piętnaście po pierwszej, jeżeli w ogóle jest w domu, to już śpi. Nie było go, kiedy dzwoniła parę godzin temu. Wykręciła numer, gdy tylko zatrzymała samochód na ogrodowej ścieżce Augusty. Ciemny dom przytłoczył ją, wolałaby słyszeć głos Larsa, kiedy będzie wkładała klucz do zamka i wchodziła do środka. Lars nie odbierał, stała więc sama na ciemnej werandzie z telefonem komórkowym przyciśniętym do ucha, słysząc sygnał za sygnałem. Wyobrażała sobie, jak w pustych pokojach ich domu odpowiada echo. W końcu włączyła się automatyczna sekretarka. Jeszcze przez chwilę Alicja słuchała swojego własnego głosu, nie zostawiła żadnej wiadomości.

Potem chodziła po domu Augusty i zapalała wszystkie lampy, z wyjątkiem lampy naftowej w garderobie na poddaszu, gdzie nigdy nie było oświetlenia elektrycznego. Otworzyła drzwi tylko na chwilę, żeby zobaczyć, że wszystko jest takie jak zawsze, że nic się nie zmieniło od ponad czterdziestu lat. Potem znowu je zamknęła i zeszła na dół. Zatrzymała się w przedpokoju i w żółtym świetle przyglądała się swojej twarzy w pokrytym czarnymi punkcikami lustrze. Już teraz wyglądała jak uczestniczka pogrzebu. Błyszczące oczy, rozmazujący się kontur ust, jakby zaraz miała zacząć płakać. Złudzenie optyczne. Nie będzie płakała, ani w nocy, ani jutro, podczas pogrzebu. Lars miał rację: Siri i ona nigdy nie były sobie bliskie, nie łączyło ich nic poza powierzchowną znajomością. Kiedy Alicja jako dziewczynka spędzała wakacje u Augusty, Siri była już dorosłą kobietą, a w późniejszym życiu widywały się tylko podczas wielkich spotkań rodzinnych. Nigdy nie wiedziały, o czym ze sobą rozmawiać, posyłały sobie tylko niewyraźne uśmiechy.
Dopiero teraz, kiedy Siri nie żyje, Alicja uświadamia sobie, że istnieje temat, który zainteresowałby je obie. Mogłyby porozmawiać o Mikaelu i Andżelice.

Nie żeby ich naprawdę znała, nigdy w życiu nie spędziła nawet jednego dnia z Andżeliką, a z Mikaelem tylko jeden – ten dzień pozostał w niej jak ukojenie. To było kilka lat temu, kiedy Karina musiała pojechać z Siri na badanie w szpitalu w Norrtälje, a Andżelice obiecano kilka dodatkowych godzin roznoszenia ulotek. Alicja spotkała Karinę w Hallstavik i obiecała jej, że zajmie się dzieckiem. Lars i tak wybierał się tego dnia do Sztokholmu na konferencję. Później żałowała, że się zgodziła, była poirytowana, czuła, że dała się naciągnąć. Jakie mogła mieć pojęcie o zajmowaniu się niedorozwiniętym pięciolatkiem? Poza tym potrzebowała swojej samotności. Coraz bardziej i coraz częściej.
Jednak obietnica była obietnicą. Wcześnie rano poszła więc do mieszkania w bloku koloru piasku, żeby zabrać stamtąd Mikaela. Po raz pierwszy stała w przedpokoju Kariny i błądziła wzrokiem po salonie. To był obcy jej świat: pomarańczowa sofa z lat siedemdziesiątych, obita powycieranym bouclé, lambrekin, którego rachityczne niebieskie kwiatki sprawiały wrażenie przeciążonych cienką warstwą kurzu, w kącie telewizor, na podłodze chodnik z gałganków. To wszystko. Żadnych roślin w doniczkach. Żadnych książek. Nawet plastikowego kwiatka w pustym wazonie na stoliku. Przez głowę przemknęło jej słowo nędza, zamknęła oczy i ze wstydem usiłowała je wymazać.
Była zupełnie nieprzygotowana na to, że Mikael tak chętnie z nią pójdzie. W zasadzie jej nie znał: spotkali się tylko kilka razy, ostatnio przed paroma tygodniami. Spodziewała się raczej długich namów i przekonywań. Zaopatrzyła się w torebkę cukierków, która czekała teraz w schowku pod deską rozdzielczą, i kilka książek rysunkowych z biblioteki, ale nawet nie musiała o nich wspominać. Mikael bez wahania podał jej rękę i zszedł z nią na dół. Odwrócił się tylko, żeby pomachać, kiedy wyszli na podwórko, a Karina zawołała go po imieniu z balkonu.
To był łagodny dzień. Cichy dzień. Mikael nie mówił dużo, za to często szukał ręki Alicji i pokazywał jej coś palcem albo gestami. Po pewnym czasie ona też wyciszyła się i kiedy czasem się odzywała, mówiła stłumionym głosem, robiąc długie pauzy pomiędzy słowami. Dzień był spokojny i wciąż na nich czekał. Alicja zrozumiała, że nie musi pędzić przez ten dzień, tak jak zwykła pędzić przez wszystkie swoje dni.
Zjedli lunch pod jabłonią. Potem poszli na pastwisko i karmili konie kostkami cukru, a w drodze do domu nazrywali koniczyny i rumianków na nasypie rowu. Kiedy wrócili do domu Augusty, słońce chowało się już za chmurami. Mikael ziewał, gdy siadali na bujanym fotelu. Alicja wzięła chłopca na kolana i chciała mu przeczytać bajkę, ale nie zdążyła nawet zacząć, kiedy on oparł głowę na jej piersi i zasnął.
Na dworze szybko się chmurzyło, kolory w pokoju gasły jeden po drugim – zapanował zmierzch, chociaż było dopiero wczesne popołudnie. W oddali zagrzmiało. Alicja rozbujała fotel i objęła chłopca ciaśniej ramionami. Kiedy pierwsza kropla deszczu uderzyła o szybę, przypomniała sobie, że zapomniała zamknąć drzwi wejściowe. Ale nie miało to znaczenia. Nagle nic, zupełnie nic nie miało znaczenia.
Obudził ją wzrok Mikaela, leżał bez ruchu w jej ramionach i patrzył na nią spod przymrużonych powiek. Pogłaskała go palcem po policzku, w odpowiedzi cicho westchnął. Siedzieli tak aż do przyjścia Andżeliki: bez ruchu, głowa chłopca na piersi kobiety, jego spojrzenie zatopione w jej oczach.
Andżelika była w białej kurtce przeciwdeszczowej i czarnych dżinsach, miała krótkie białe palce i czarny lakier do paznokci. Biała twarz, czarne i wąskie, jak namalowane tuszem brwi; ściągnięty na czubku głowy kucyk opadał na kark. Była dziewczyną, która wyraźnie wolała kontrasty od kolorów. Nie udało jej się jednak uniknąć tego, co było spadkiem po Auguście dla wszystkich kobiet z rodziny. Włosy Andżeliki były gęste i miały kasztanowo-brązowy kolor.
Nie dała się namówić na żadną z rzeczy, które proponowała jej Alicja. Ani na kilka zimnych naleśników, które zostały z lunchu, ani na sok, ani na bułeczki. Odmówiła nawet skorzystania z ręcznika, który jej podała. Pokręciła przecząco głową, aż z końskiego ogona trysnęły krople deszczu. Nie potrzeba. I tak znowu wyjdzie na deszcz, przyszła tylko po to, żeby zabrać Mikaela do domu. Muszą się pośpieszyć, autobus, którym przyjechała, zaraz będzie z powrotem, miał dojechać do tylko Herräng i zawrócić.
Tak więc i tamtego dnia w domu Augusty zapanowała bieganina i wrzawa. Nie żeby Alicja miała zamiar pozwolić Andżelice i Mikaelowi jechać autobusem, ale dlatego, że Andżelika samą swoją obecnością zmuszała ją do pośpiechu. Dziwna dziewczyna, miała zaledwie czternaście lat, ciągle była po dziecinnemu pulchna, ale w jej twarzy było coś zamkniętego, a rysy – ostre jak brzytwa. Niemo przystała na propozycję Alicji, że podrzuci ich z powrotem do Hallstavik. Kiedy Alicja zamknęła drzwi do domu Augusty i wsunęła klucz do kieszeni spodni, Andżelika odchrząknęła i powiedziała:
– To jest również nasz dom.
Alicja na moment znieruchomiała i zawahała się, potem uśmiechnęła się przelotnie i ruszyła w kierunku samochodu.

Gdzieś w białym domu Andżelika wciąż jeszcze szczotkuje włosy – wolniej, z większym opanowaniem, teraz się tym rozkoszuje. Usiadła wyprostowana, z nogami skrzyżowanymi po turecku, opierając się o biurko Kristoffera. Przesuwa szczotką po włosach długimi, pełnymi namysłu ruchami.
Włosy są jedynym powodem, dla którego Andżelika wytrzymuje bycie Andżeliką. Reszta nie jest zadowalająca. Biust za mały. Brzuch zbyt wypięty. Uda za grube. Usta za wąskie. Ręce zbyt toporne. Skóra za bardzo przezroczysta. Myśli zbyt dziwaczne.
Andżelika wie, jak powinien myśleć normalny człowiek. Przez całe życie obserwowała swoje otoczenie i starannie układała w pamięci to, co mówią i robią inni. Próbowała ich potem naśladować, upodobniać się, ale jakoś nigdy się to nie udawało. Andżelika wie, że wypada lubić lato i nie cierpieć jesieni, ale i tak oddycha z ulgą za każdym razem, kiedy zaczyna się listopad. Wie, że powinno się narzekać na szkołę, a przy tym ostro kuć, ale sama lubi lekcje i świetnie daje sobie na nich radę, chociaż nigdy nie uczy się w domu. Wie, że trzeba uważać, żeby nie zostać uznaną za dziwkę, ale i tak przespała się już z tyloma chłopakami, że nie chce wszystkich pamiętać, a tych, z którymi się prowadzała, jest jeszcze więcej. Wie, że należy wywracać oczami, mówiąc o swoich rodzicach, ale od czasu do czasu trzeba też zatrzepotać rzęsami, wyjaśniając, że tak na-pra-wdę to mama i tata są najlepsi na świecie. Sama nie jest w stanie nawet wymówić tych słów, utykają jej w gardle jak gruda, robi jej się od nich niedobrze. A już przede wszystkim trzeba umieć okazywać uczucia. Kiedy człowiek jest zadowolony, powinien odrzucić głowę do tyłu i wybuchnąć perlistym śmiechem, a kiedy jest smutny – pochylić się i pozwolić sobie na łzy. Ale Andżelika nie potrafi płakać. Nie płakała od czasów dzieciństwa. Nie wie, jak to się robi.
Zazwyczaj uważa, że to dobrze. Dzięki temu jest niezależna. Wolna. Ma moc patrzenia wrogom w oczy. Czasem jednak dostrzega, że brak łez czyni ją bardziej podatną na zranienie, niż zrobiłby to płacz. Obnaża ją. Sprawia, że jest postrzegana jako ta, z którą coś jest nie w porządku.
Nie wszyscy to zauważają. Tylko niektórzy. Tylko niektórzy wiedzą, że jest inna. Andżelika unika ich, stara się im wymknąć, milczy w ich obecności. Zazwyczaj nie ma z tym problemów, w zasadzie tylko od Rebeki nie może się uwolnić. Rebeka siedzi kilka ławek za nią i Andżelika całymi dniami czuje na swoich plecach jej wzrok.
W podstawówce były koleżankami. Nie najlepszymi – żadna z nich nigdy nie miała najlepszej koleżanki – ale zawsze. Oznaczało to, że Andżelika czasami szła po szkole do Rebeki, że siadała przy stole w jej jasnej kuchni, podczas gdy Rebeka, stojąc przy kuchennym blacie, robiła kakao. Jednego dnia częstowała nim koleżankę, a drugiego nie. Andżelice nigdy nie udawało się przewidzieć, kiedy dostanie poczęstunek, chociaż miało to duże znaczenie. Dni, w których Rebeka wyjmowała tylko jeden kubek, nie były dobrymi dniami. Wtedy Andżelika z góry wiedziała, że Rebeka będzie egzekwowała swoje prawa własności i łapała każdą rzecz, po którą Andżelika spróbuje sięgnąć: to przecież jej lalki Barbie, jej komiksy, jej blok rysunkowy i jej farby. Kończyło się to tak, że Andżelika siedziała bez ruchu na podłodze, nie mogąc nic powiedzieć ani zrobić, podczas gdy siedząca obok niej Rebeka sama bawiła się w coraz bardziej sztuczne i zawiłe zabawy. W te dni wydawało jej się, że Rebeka kłamie. Że nie bawi się, tylko coś odgrywa. Jakby chciała udowodnić, że jedynym zadaniem życiowym Andżeliki jest patrzenie na nią, na Rebekę, bycie jej publicznością.
Mimo to Andżelika zawsze przytakiwała, kiedy Rebeka pytała, czy chce ją odwiedzić. Odmowa stanowiłaby zbyt dużą ofiarę. Nie bywała u niej dla lalek Barbie, komiksów ani farb, nawet nie po to, żeby bawić się z samą Rebeką. Chodziło jej o dom. Tylko o to. Chciała posiedzieć u Rebeki w domu.
Kiedy po raz pierwszy do niego weszła, zabrakło jej tchu: jakby otworzyła drzwi do opowieści, bardzo prawdziwej i wiarygodnej historii o tym, jakie byłoby życie, gdyby od początku właściwie się układało. W domu Rebeki wszystko było takie, jakie być powinno. Meble jakby specjalnie zaprojektowane i wykonane dla tych wnętrz. Ciemne obrazy jakby namalowane specjalnie dla tych ścian. Liczne książki, które robiły wrażenie napisanych i oprawionych po to, żeby dodawać ciepła i klimatu temu właśnie domowi. Nawet puszyste ręczniki i miękki papier toaletowy w łazience były takie, jak trzeba. Zupełnie oczywiste i zupełnie na miejscu.
Tylko jeden raz Andżelika spotkała kogoś dorosłego w domu Rebeki. Mężczyznę. Otworzył brązowe drzwi wejściowe, kiedy Andżelika miała już iść do domu i wkładała w przedpokoju kalosze. Z początku jej nie zauważył, wzrok miał utkwiony w jakichś kopertach, które trzymał w jednej ręce. W drugiej niósł teczkę. Odstawił ją na czarne płytki podłogi w przedpokoju i z roztargnieniem zaczął macać ścianę w poszukiwaniu kontaktu. Dopiero kiedy żółte światło znajdującej się pod sufitem lampy wypełniło przedpokój, mężczyzna podniósł wzrok, zamrugał i popatrzył na nią. Uśmiechnął się.
– A kimże jest ta osóbka?
Głos Andżeliki zamienił się w szept.
– Koleżanką ze szkoły.
Uśmiechnął się jeszcze szerzej.
– Bezimienną koleżanką?
Andżelika spuściła oczy i naciągnęła czapkę głęboko na czoło. Nic nie odpowiedziała.
– No? – naciskał mężczyzna. – Jak ci na imię?
Andżelika pochyliła głowę i wymamrotała:
– Andżelika…
– No proszę – powiedział – Więc odwiedził nas dziś mały aniołek.
Z głębi domu doszedł ich głos Rebeki:
– Tatusiu! Już wróciłeś?
Brzmiało to, jak zawsze u niej, sztucznie. Ale to i tak był jej dom, jej tata, jej życie.


Teraz Rebeka i Andżelika nie są już ani przyjaciółkami, ani koleżankami. Rebeka nigdy nie zaprasza Andżeliki do domu, a Andżelika nigdy jej nie zagaduje. Wiedzą, czego mogą się po sobie spodziewać, i że nie grają w tej samej drużynie.
Rebeka nie jest szczególnie ładna – jej piersi są jeszcze bardziej płaskie od piersi Andżeliki, a na brodzie ma pryszcze. Chłopcy nie zwracają na nią uwagi, ale ona chyba się tym nie przejmuje, bo zachowuje się tak, jakby to do niej należał cały świat. Może robisz się taka, kiedy masz tatę, który jest Dyrektorem Własnej Firmy i mamę, która jest lekarką w Norrtälje. Kiedy jesteś otoczona dworem przytakujących ci dziewczyn, które zawsze zgadzają się z tym, co mówisz, żywiąc przy tym próżną nadzieję, że i na nie skapnie kiedyś kropelka twojej bezmyślnej pewności siebie.
Zgodnie z tym, czego można się spodziewać, Rebeka dobrze się uczy, ale Andżelika jest niemal równie dobra. Przynajmniej z niektórych przedmiotów. Ze szwedzkiego. Z rysunków. Z matematyki i z fizyki. Może to dlatego Rebeka nieustannie wodzi za nią wzrokiem. Nie lubi konkurencji, nie podoba jej się, że bywa dystansowana przez kogoś, kto nigdy nie był w muzeum ani w teatrze, kto nigdy nie jeździ za granicę i nie ma nawet własnego komputera. Przez dzieciaka z biednego domu. Biedną dziewczynę, która w dodatku nie odrabia zadań domowych i radzi sobie jedynie dzięki własnej pomysłowości.
To Rebeka rozpuściła plotki po śmierci Siri, co do tego Andżelika nie ma żadnych wątpliwości. Kiedy wróciła do szkoły, zbiegły się wokół niej wszystkie dziewczyny. Dotykały jej ramion bladymi, jak zawsze wiosną, rękami i gapiły się na nią oczami, w których współczucie tylko częściowo kryło żądzę informacji.
– Naprawdę ją znalazłaś? Boże, co za okropność!
– Biedna Andżelika! To musiało być straszne. Kurde, jak to usłyszałam, nie mogłam zasnąć całą noc…
– Gdzie będziesz teraz mieszkać? Przeprowadzisz się z powrotem do mamy?
Najpierw Andżelika nie mogła nic powiedzieć. Stała przy swojej ławce blada i wyprostowana i nie była nawet w stanie spojrzeć im w oczy. Domyślała się, że są zawiedzione, ale nie wiedziała, jak się zachować. Chcą zobaczyć emocje, to była w stanie zrozumieć. Ale czy wystarczy im mokre spojrzenie? Czy musi się też krzywić z bólu, zmusić do płaczu? A jeśli tak, to co dalej, po łzach?
Rebeka przyglądała jej się, stojąc z boku tej całej gromady. Andżelika nigdy wcześniej nie zauważyła, że białka oczu Rebeki są tak białe, że aż prawie niebieskie. Przez to szare tęczówki wyglądały jeszcze bardziej blado, jakby miały się zaraz rozpuścić, zostawiając po sobie czarną źrenicę w całkiem białym oku. Żeby uniknąć jej wzroku, Andżelika popatrzyła w ziemię i powiedziała:
– Proszę was…Nie mogę o tym mówić. Dlatego że…
Uratowało ją puste miejsce po ostatnim słowie. Dziewczyny niepostrzeżenie przybliżyły się jeszcze bardziej, któraś ją szybko uścisnęła, inna pogłaskała po ramieniu, trzecia głęboko westchnęła, a potem całe stadko rozproszyło się i wróciło na swoje miejsca.
Rebeka była jedyną, która nie poszła od razu do swojej ławki, tylko jeszcze przez chwilę stała, lustrując Andżelikę wzrokiem. Nie uśmiechała się, ale po jej twarzy widać było, że ma na to ochotę.
Kilka dni później, na korytarzu, Andżelika usłyszała szepty za swoimi plecami:
– Kilka godzin! Słyszałyście, że najpierw nic nie zrobiła, tylko siedziała tam przez kilka godzin?…
– Naprawdę? W jednym pokoju z trupem? Kurna, ale świrnięta!
– Porzygałabym się!
– Chyba bym zemdlała!
– Ja bym umarła!
Andżelika nie porzygała się. Nie zemdlała. Nie umarła. Zapukała do sąsiadów i poprosiła, żeby zadzwonili na policję albo na pogotowie, gdziekolwiek. Po kilku godzinach.
Pochyla niżej głowę i przyśpiesza ruchy szczotki. Nie myśleć! Liczyć. W banku ma osiem stów, pensji będzie trzysta i jeszcze czterdzieści koron w portfelu, czyli razem tysiąc sto czterdzieści. W skarbonce w mieszkaniu Kariny jest jeszcze czterysta… Przynajmniej tydzień temu było tyle, Bóg jeden wie, co z tego zostało. Dodatek na opiekę nad Mikaelem kończył się już wtedy, kiedy Andżelika była ostatnio w domu, a zasiłek mieszkaniowy dawno wydany…
Zatem jeśli chce uratować swoje pieniądze, musi zabrać kasetkę. To chyba da się zrobić. Pójdzie tam rano i postoi trochę przed domem, czekając, aż Bakcyl wyjdzie, potem wbiegnie pędem po schodach, otworzy na oścież drzwi do mieszkania i zostawi je otwarte na klatkę schodową. Zaraz po wejściu do przedpokoju skręci w lewo, cichutko przejdzie trzy kroki do małego pokoju, potem wysunie szufladę biurka i wyjmie z niej kasetkę. Wsadzi ją pod kurtkę i wyjdzie z domu tak samo szybko i cicho, jak weszła. Wystarczy minuta i będzie to miała z głowy. Minutę powinna wytrzymać, tyle chyba może od siebie wymagać. Przecież musi zabrać swoje pieniądze!
Gdyby tylko ktoś mógł jej towarzyszyć… Gdyby tylko miała jedną osobę, która mogłaby czuwać na klatce schodowej, kiedy wejdzie do środka, zrobiłaby to, nawet gdyby Bakcyl był w domu. Ale kogo o to poprosić? Kristoffera? Nigdy w życiu. Dowiedziałby się wtedy o niej więcej, niż powinien wiedzieć. Mariannę? Wykluczone. Jej wzrok wwierciłby się w skórę Andżeliki, aż krew by poszła. Którąś z dziewczyn ze szkoły? Niemożliwe. Później przez wiele dni na korytarzach huczałoby od plotek…
Ciemny pokój robi się nagle srebrnoszary. Na niebie wyszedł księżyc. Kristoffer porusza się na łóżku, szuka jej po omacku, mamrocze przez sen jej imię. Andżelika nie rusza się z miejsca, zamyka oczy i modli się w myślach do swoich niemych bogów: Nie pozwólcie, żeby się obudził. Niech się nie budzi. Nie zniosę, jeśli to zrobi.


W domu Augusty Alicja podchodzi do okna i opiera czoło o szybę. Księżyc w pełni sprawia, że ogród wydaje się jaśniejszy niż wtedy, kiedy przyjechała. Mniej straszny. Jednak nawet to nie pomaga, nie będzie mogła zasnąć.
Gdy już prawie pogodziła się z bezsennością, przychodzi jej do głowy, co powinna zrobić. Gdzieś w szafie na ubrania musi leżeć stary śpiwór – dobry stary śpiwór, w sam raz na górskie wycieczki i złą pogodę. Sama go kupiła – dla Petera, na jego szesnaste urodziny. Do dziś pamięta swoje zdumienie, to zdziwienie, które ogarnęło i ją, i Larsa, gdy okazało się, że przydarzył im się syn, który wędruje po górach i interesuje się biologią. Minęło już dziesięć lat, odkąd mu to przeszło. Obecnie Peter jest zagorzałym wielbicielem zadymionych barów oraz teatru eksperymentalnego.
Śpiwór czuć trochę stęchlizną, ale rozłożony na łóżku wygląda na cały i czysty. Alicja naciąga na piżamę dżinsy i bluzę, a potem wyszukuje w komodzie parę starych wełnianych skarpet. Czyje to? Larsa lub Petera, ale równie dobrze mogą należeć do Kårego lub kogoś jeszcze innego. Dom Augusty jest wspólną własnością i cała rodzina ma w zwyczaju traktować w ten sam sposób wszystkie zapomniane w nim rzeczy. Tylko Marianna od czasu do czasu rości sobie – nie do końca wprost – specjalne prawa do domu ze względu na wyjątkowość swojej pozycji. Wszyscy natychmiast i równie nie wprost zgadzają się z nią. Marianna ma rację. To ona poświęca domowi i ogrodowi Augusty najwięcej czasu i wysiłku, to ona decyduje, jak rozdzielić pomiędzy kuzynów i ich dzieci tygodnie wakacji. Jest kobietą, która ma pod opieką klucze. Klucznicą.


To dlatego Alicja najpierw pojechała do willi Marianny w Hallstavik. Musiała zabrać klucz. Właściwie nie tylko dlatego. Chciała też spotkać Mariannę, najlepiej samą, bez Kårego, żeby nikt im nie przeszkadzał w rozmowie. Tak jakby zbliżał je do siebie fakt, że Erland i Harald – synowie Augusty, a ich ojcowie – spoczywają już każdy pod swoim nagrobkiem, każdy na swoim cmentarzu. Mogą teraz porozmawiać – co prawda, nieśmiało i pomijając milczeniem wszystko to, co je dzieli – o sprawach, o których wspominały tylko przez te wszystkie lata, kiedy wpadały na siebie w przelocie na uroczystościach rodzinnych i pogrzebach. Marianna pracuje w fabryce papieru w Hallstavik, Alicja jest niezależną organizatorką wystaw w Sztokholmie. Żadna z nich nie interesuje się ani życiem, ani tajemnicami drugiej. Jedyne, co je łączy, to przeszłość. Nic poza tym, ani teraźniejszość, ani przyszłość.
Marianna naturalnie nic się nie zmieniła. W jakiś sposób z upływem czasu zmienia się coraz mniej, tylko jej ruchy stają się z wiekiem trochę bardziej ociężałe, a twarz wydłużona. Włosy ma za to wciąż tak samo gęste i brązowe, twarz tak samo białą, a spojrzenie tak samo podejrzliwe, jak wtedy, kiedy ona i Alicja były małymi kuzynkami, bawiącymi się w ogrodzie Augusty.
Przywitała ją półuśmiechem i szybkim uściśnięciem ręki, bez słów podała wieszak. Widać było, że na nią czekała. Na przykrytym różowym obrusem stole kuchennym stały dwie filiżanki. Były serwetki w kwiatki i srebrne wypolerowane sztućce. Ekspres do kawy dyszał astmatycznie na kuchennym blacie, wypuszczając ostatnie krople kawy w chwili, w której Alicja przestąpiła próg.
– Jesteś sama? – zapytała, kładąc torebkę na ławę w kuchni.
Marianna postawiła na stole mały tort kanapkowy i sięgnęła po zapałki.
– Uhm – odpowiedziała, zapalając jedną.
– Kåre nadal ma co wieczór spotkania?
Marianna zapaliła świeczki – różowe, w tym samym odcieniu co obrus – i zgasiła zapałkę.
– Tak. Prawie co wieczór. Ale to nie ma specjalnego znaczenia, wiesz…
– Wiem.
Wymieniły szybkie uśmiechy. Marianna zgasiła oświetlenie nad blatem i gestem pokazała, żeby Alicja usiadła na ławie – czyszczonej ługiem, starej ławie, która kiedyś stała w kuchni u Augusty. Marianna dostała ją od rodziny na pięćdziesiąte urodziny, był to jedyny mebel, który wyniesiono z domu po śmierci właścicielki.
Jadły w milczeniu, Marianna, kuląc ramiona, precyzyjnie niosła widelec do ust. Siedząca na ławie Alicja pochylała się nad talerzykiem. Przez cały dzień nic nie jadła, jak zwykle zapomniała o tym, biegając na różne spotkania, między pracowniami stolarskimi i swoim biurem. Teraz po pierwszym kęsie zdała sobie sprawę, jak bardzo jest głodna. Wędzony łosoś łaskotał ją w język, miękki chleb przylepiał się do podniebienia, majonez smakował tak intensywnie, że niemal ją zemdliło. Alicja bardzo uważała, żeby nie było tego po niej widać, wiedziała, że Marianna patrzy na nią. Marianna zawsze obserwowała ludzi siedzących przy jej stole, przyglądała się ich twarzom i po cichu oceniała ich apetyt. Jeżeli ktoś pochwalił jedzenie, zbywała go machnięciem ręki, ale jej twarz łagodniała, kiedy goście milczeli w trakcie posiłku i kiedy brali duże kęsy.
Gdy Alicja odstawiła talerzyk po trzecim kawałku tortu, twarz Marianny była prawie łagodna. Oczami wskazała na filiżankę, pytając w ten sposób, czy Alicja chce jeszcze kawy. Alicja skinęła głową.
– To o której jutro? – spytała, kiedy Marianna podnosiła dzbanek.
– O pierwszej.
– A poczęstunek po pogrzebie?
– Zaraz po. W hotelu Häverödal.
Alicja odwróciła wzrok do okna, na dworze było ciemno.
Przez moment przyglądała się swojemu odbiciu w szybie. Okrągły cień. Prawie niewidoczny w świetle świecy.
– To ty zorganizowałaś pogrzeb? – zapytała.
Marianna wzruszyła ramionami.
– Tak. Wypadło na mnie.
– A Karina?
Marianna wydęła górną wargę.
– Ech, wiesz…
– Tak ciężko to przeżyła?
Marianna znowu wzruszyła ramionami.
– To o co chodzi? Jest chora?
– Nie bardziej niż zwykle. Ale wiesz, jaka ona jest. Wykorzystuje sytuację.
Alicja pośpiesznie przeszukiwała wszystkie pliki mózgu w poszukiwaniu nowego tematu do rozmowy, nie chciała słuchać ostrego tonu, który nagle przeszył głos Marianny. Potomkowie Augusty w Hallstavik zawsze podnosili głos, kiedy mówili jedni o drugich, ale Alicja usiłowała pozostawać ze wszystkimi w przyjaznych stosunkach. Czasem się tego wstydziła. Tak jakby czyniło ją to zakłamaną, chociaż w rzeczywistości była tylko obojętna. Nie obchodziło jej, co Marianna myśli o Karinie, ani co Karina myśli o Mariannie, pragnęła tylko uniknąć kłótni i rozwścieczonych głosów. W szczególności chciała uniknąć głosu Marianny, kiedy brzmiał tak jak teraz: wściekle i lękliwie zarazem.
– Co było powodem śmierci?
Głos Marianny zmiękł.
– Serce. Można się było tego spodziewać, miała z nim problemy od lat…
Alicja odetchnęła, chyba odeszły od niebezpiecznych tematów.
– Tak, wiem. Opiekowałam się kiedyś Mikaelem, kiedy Karina pojechała z nią do szpitala w Norrtällje.
Zła odpowiedź. Płomień, który jeszcze przed chwilą przygasał, na nowo się rozpalił. Marianna prychnęła, a jej głos znowu się wyostrzył.
– Rzeczywiście, jeden raz. Bo inaczej to zawsze ja albo Andżelika musiałyśmy jeździć z nią do lekarza…
Na chwilę zrobiło się cicho, z zamyślenia wyrwało je burczenie lodówki. Alicja westchnęła w duchu. Równie dobrze mogła się poddać i pozwolić Mariannie, żeby powiedziała to, co ma do powiedzenia, inaczej ta nigdy nie powróci do swojego normalnego głosu.
– To Andżelika ją znalazła?
Marianna kiwnęła głową i zaczęła strzepywać z obrusa jakieś okruszki, jedną ręką zmiotła je na brzeg stołu, potem zgarnęła w złożoną w miseczkę dłoń, a na końcu wsypała do swojej filiżanki.
– No tak – powiedziała – ale Bóg wie, jak to było. Do sąsiadów zapukała dopiero rano, wpół do dziesiątej…
– Jak to?
W panującym w kuchni mroku Marianna rzuciła Alicji spojrzenie spod przymrużonych powiek.
– Wielu uważa, że to dziwne. Policja też. Musiała znaleźć ją wcześniej, już o siódmej albo coś koło tego. To był przecież zwykły dzień szkolny. Ale do sąsiadów zapukała dopiero o wpół do dziesiątej…
– Może zaspała? Siri nie mogła jej przecież obudzić.
Marianna znowu prychnęła.
– Siri! Przecież ona nigdy nie budziła Andżeliki. Karina też nie, wtedy kiedy jeszcze mieszkały razem. Ten dzieciak musiał sam o siebie dbać jeszcze na długo przedtem, zanim urodził się Mikael. Miała wtedy tylko dziesięć lat. I nigdy się nie zdarzyło, żeby się spóźniła do szkoły.
Alicja spuściła wzrok na stół, przesunęła palcem po ostro zaprasowanych złożeniach obrusa.
– Dzielna dziewczyna…
Marianna wzruszyła ramionami.
– Dzielna. No tak. Zawsze była na swój sposób dzielna. Ale poza tym to dzieciak z piekła rodem. Zimna jak lód. Tylko pieniądze jej w głowie… Pięć dni w tygodniu rozdaje ulotki, łapie dyżur za dyżurem. Karina opowiadała, że nawet groziła jakiejś dziewczynce, chcąc, żeby tamta oddała jej swój. Karinę wezwano potem do szkoły. Mówiła, że to był zwykły sąd. Niewiele mogła zrobić, nigdy nie potrafiła kierować tym dzieciakiem. Od urodzenia Andżelika robiła, co jej się podobało. Oczywiście wdała się w ojca. Kimkolwiek on był.
Alicja poprawiła się na ławie, nie miała ochoty słuchać dalej.
– Gdzie ona teraz jest?
Marianna przewróciła oczami, jej głos nabrał zwykłego, stłumionego tonu.
– No cóż, Bóg raczy wiedzieć. Gadają, że ma chłopaka i że cały czas przesiaduje u niego. U Danielssonów. Wiesz, tych, którzy w zeszłym roku kupili biały dom.
– Pod miastem, w Nordanäng? Obok domu Augusty?
– Tak, na tym samym wzgórzu, niżej. To ci Danielssonowie, którzy mają konie.
Alicja zatrzepotała rzęsami. Ci tajemniczy sąsiedzi? Razem z Larsem stroili sobie na ich temat żarty latem zeszłego roku, w ciągu tygodnia, który spędzili w domu Augusty. Kiedy wieczorami siadywali w ogrodzie, dochodziły ich głosy i nawoływania z białego domu, ale za każdym razem, gdy schodzili na dół, żeby przywitać się z nowymi sąsiadami, wydawało się, jakby wcześniej włączono alarm. Kiedy podchodzili do domu, w ogrodzie było już pusto, wszystkie drzwi pozamykane, a jedyną żywą istotą, którą mogli zobaczyć, to samotny koń na pastwisku. Nigdy nie zdobyli się na to, żeby zapukać. Zamiast tego zaczęli omijać biały dom, wybierając inne trasy na swoje wieczorne spacery i przy okazji fantazjując na temat tego, dlaczego zagadkowi sąsiedzi się ukrywają. Mają fobię na ludzi, uznał Lars. Człowiek robi się taki, jeśli za długo mieszka na wsi.
– Wiesz, o kim mówię, prawda? – spytała Marianna.
– Nigdy się nie spotkaliśmy – odparła Alicja. – Ale wydaje mi się, że jego widziałam zeszłego lata. Któregoś wieczoru przejechał obok mnie konno, nie zatrzymał się… Jej nigdy nie widziałam.
– No tak. Wprowadzili się zeszłej wiosny. On głównie zajmuje się końmi, ale ma też podobno firmę w Uppsali. A ona jest podobno jakąś tam artystką.
– I Andżelika u nich mieszka?
– U ich syna. Przynajmniej mieszkała u niego w zeszłym tygodniu.
Alicja bezwiednie położyła rękę na przeponie, żeby uciszyć tlący się tam dawny niepokój.
– Ale ona ma przecież dopiero szesnaście lat…
Marianna rzuciła jej ironiczne spojrzenie. Alicja uniknęła tego wzroku, obstając przy swoim:
– Dlaczego nie mieszka w domu, z Kariną?
Marianna sięgnęła po filiżankę Alicji i zaczęła sprzątać ze stołu.
– Z formalnego punktu widzenia mieszka. Ale nigdy tam nie chodzi, jeśli nie ma w domu Mikaela. Kiedy Mikael idzie do rodziny zastępczej , ona znika. A kiedy Bakcyl jest w domu, w ogóle się tam nie pojawia…
Marianna podeszła do zlewu, stała teraz plecami do niej. Kiedy znowu się odwróciła, rysy jej twarzy stężały.
– Ludzie uważają, że to my powinniśmy się nią zająć teraz, kiedy Siri nie żyje. Ale ja nic chcę. Nie lubię jej. Kåre też jej nie lubi.
Alicja bez słowa kiwnęła głową. Marianna znowu podniosła głos:
– Zajęliśmy się całą stroną praktyczną, załatwiłam pogrzeb, opróżnię i sprzątnę mieszkanie, bo Karina raczej nigdy nie zrobi tego z własnej inicjatywy, ma jej do tego zbyt mało. Kåre obiecał, że zajmie się sprawami finansowymi. Dopilnujemy, żeby Karina dostała wszystko, co jej się należy, i tyle pomocy, ile jej potrzeba. Ale nie chcemy mieć nic wspólnego z Andżeliką. Już raz to powiedziałam – powiedziałam to wprost tym z opieki społecznej, zanim nawet zdążyli zapytać, czy mogłaby u nas zamieszkać… Jest okropna!
Marianna nie zniosłaby teraz krytycznych uwag, trzeba ją uspokoić i pocieszyć. Alicja składa więc ręce na kolanach, opiera się o ławę i mówi lekkim tonem:
– Opieka socjalna na pewno nie zamierzała o to pytać. Dlaczego mieliby to zrobić? Andżelika ma już jeden dom…
Marianna oparła się o zlew, znowu stała do niej plecami.
– Ma? Naprawdę? Przecież przeprowadziła się do Siri, kiedy miała dwanaście lat.
– Ale i tak na pewno nie zamierzali zapytać.
Marianna opuściła ramiona.
– Tak myślisz?
– Jestem pewna.
Marianna odetchnęła i odwróciła się do niej, ale Alicja już wstała i zaczęła się śpieszyć. Musi iść, zrobiło się późno. Zobaczą się przecież jutro, Alicja zajdzie do Marianny i Kårego przed pogrzebem. Marianna odprowadziła ją do przedpokoju. Na powrót była sobą. Nieśmiałą, małomówną Marianną z głosem, w którym czaił się niepokój.
– Że też nie boisz się tam spać zupełnie sama! – powiedziała, wręczając Alicji klucz do domu Augusty.

Powinna mnie zobaczyć teraz, myśli Alicja, popychając ciężkie drzwi wejściowe i wychodząc na werandę. Taka jestem odważna, że boję się dalej siedzieć w tym szepczącym domu. Taka odważna, że postanowiłam spać na dworze.
Nigdy nie zdołała pojąć, jak to możliwe, że boi się ciemności tylko wtedy, kiedy jest w jakimś wnętrzu. Na dworze zawsze czuje się bezpiecznie, bez względu na to, jak bardzo jest ciemno. Kiedy była dzieckiem, w domu nie miała odwagi nawet na to, żeby pójść nocą do toalety, leżała, nie śpiąc i wstrzymując mocz do czasu, kiedy szary świt zaczynał sączyć się przez żaluzje. Za to gdy była na wakacjach u Augusty, w najczarniejsze sierpniowe wieczory biegała bez lęku przez cały ogród do wychodka.
Teraz jest tak samo, uspokoiła się, jak tylko wyszła na dwór. Jeśli dygocze odrobinę, rozkładając śpiwór na podłodze werandy, to tylko dlatego, że powietrze jest chłodniejsze, niż się tego spodziewała. Pośpiesznie wsuwa się do śpiwora i zaciąga suwak, ale nie kładzie się. Będzie spać na siedząco, oparta plecami o drzwi.
W śpiworze szybko robi się ciepło, ale to złudne ciepło, ulatuje przy najmniejszym poruszeniu. Kiedy Alicja wyciąga ramiona, żeby zaciągnąć sznurki w kapturze, całe ciało przeszywa lodowate zimno. Zakłada ręce na piersi i chowa dłonie w rękawach. Postara się siedzieć zupełnie bez ruchu, aż znowu się ogrzeje. Nie wystraszą jej już żadne szepty, jest sama i bezpieczna, jedyne, co słyszy, to spokojny nocny wiatr, szumiący między brzozami w lasku po drugiej stronie wysypanej żwirem drogi. Księżyc schował się za chmurami, pozostało po nim wspomnienie światła na ciemnym niebie.
Tak długo wpatrywała się w noc, że nie zauważyła, jak zamknęły jej się oczy ani że ciemności i chłód zniknęły, ustępując miejsca kolorom lata. Noc kwietniową zastąpił czerwcowy poranek. Jabłonie już prawie przekwitły, nadchodzi czas łubinów, powoli rozkładają na trawie swoje tęczowe spódniczki: mocno fioletowe, wściekle różowe, miodowożółte i białe. Słońce jest wysoko na niebie, ale i tak w ogrodzie unosi się nuta zmierzchu – woń krzaków bzu, który nie pozwala pękatym pąkom piwonii na to, by jeszcze bardziej nabrzmiały i rozwinęły się. Spokojnie, nie ma pośpiechu, lato będzie się jeszcze ciągnęło przez wieki. Tylko cesarskie korony nie chcą czekać, stoją wyprężone jak żołnierze, z szeroko otwartymi płomiennymi kielichami. Czekają na swoją cesarzową.
W końcu nadchodzi w całym swym majestacie zażywna władczyni, ciężko oparta na chudym ramieniu nastoletniej Alicji. Spuchnięte stopy wcisnęła w rozczłapane kapcie. Zżyma się na cienkie zelówki i żwir na ogrodowej ścieżce. Wreszcie znajduje ratunek na trawniku i pozwala się poprowadzić do trzcinowego fotela pod jabłonią. Na miejscu babka opiera się o Alicję i życzy sobie, żeby dziewczynka, podtrzymując jej ramię, przysunęła fotel, bo chciałaby usiąść. Czy to naprawdę takie trudne? Opada na siedzenie z głuchym odgłosem, trzcina wydaje jęk, babka cierpko chichocze. Szczęście, że Alicja nigdy nie będzie musiała utrzymywać się z pracy własnych rąk, bo nie utuczyłaby się na tym. Jest największą niezdarą i gapą z całej rodziny.
Jednak Alicja, która jest jeszcze bardzo młoda i nie wie, co ma kiedyś nadejść, nie przejmuje się porannym utyskiwaniem babki. Śmiejąc się, wkłada rękę do kieszeni sukienki i wyjmuje z niej szylkretowy grzebień. To najlepsza chwila dnia, będzie mogła uczesać włosy Augusty.
Te włosy są jak obietnica. Takie będą także włosy Alicji, kiedy będzie już stara – gęste, lśniące i brązowe, bez jednego siwego. Może Alicja też usiądzie w trzcinowym fotelu, ustawionym w kwitnącym ogrodzie, pozwalając, żeby wnuczka ją czesała. Tylko że jej włosy nie będą nigdy tak długie, jak włosy Augusty, nie opadną kaskadą do samej ziemi. Augusta nigdy nie obcinała włosów, są równie wiekowe, jak ona.
Alicja ostrożnie wyciąga pasmo ze splecionego na noc warkocza, przesuwa włosy w palcach.
– Opowiadaj już! – mówi.
Z Augustą tak już jest, że w jej włosach ukrywają się historie.


Kim była Augusta? Skąd pochodziła?
Tego nie wie nikt. Ani Alicja śpiąca na werandzie jej domu, ani Marianna, która siedzi w swojej wyszorowanej do czysta kuchni i wpatruje się w płomień samotnej świeczki, ani Andżelika skulona z zaciśniętymi pięściami na zielonej wykładzinie dywanowej i błagająca nieznane siły, żeby Kristoffer się nie obudził.
Nawet sama Augusta nie wiedziała, kim jest i skąd pochodzi. Kiedy miała dobry humor, twierdziła, że pochodzi z kartofliska w Sörmlandii, że leżała schowana w glinie, wśród kiełkujących roślin, aż dorosła. Wtedy przebiła ramionami czarnoziem i wygrzebała się na powierzchnię, a potem uklękła, żeby przyjrzeć się, jak wygląda świat, na którym wylądowała.
Alicja, która nie wypadła sroce spod ogona, zaśmiała się, nie wypuszczając z zębów szpilek do włosów.
– Spodobał ci się?
– Ani trochę – odparła Augusta – Ciągle mgła lub deszcz, pluskwy i gruźlica, zniszczone kobieciny i małe dzieci z pustymi oczami, dzieci, które nigdy w życiu nie najadły się do syta. Natychmiast zrozumiałam, że nie powinnam tam zostać, bo zaraz skurczę się brzydko i zrobię zielonkawa i nadgniła, niczym stary ziemniak. Podniosłam się zatem, strzepnęłam ziemię z fartucha i ruszyłam w stronę Sztokholmu.
– Czyli urodziłaś się w ubraniu?
Augusta znowu się uśmiechnęła i potrząsnęła głową, aż włosy zaczęły falować. Grzebień zaplątał się w nich.
– Nie bądź wścibska. Oczywiście, że urodziłam się w ubraniu, w takich sprawach zawsze byłam przyzwoitą kobietą. Miałam na sobie spódnicę, fartuch, koszulę i serdak, a do tego całkiem nowe botki. Botki zaczęły się zdzierać, zanim jeszcze doszłam do Södertälje. Wtedy zdjęłam je i dalej szłam boso, chociaż była jesień. Musiałam oszczędzać zelówki. Zresztą byłam młoda i ciepłokrwista. A ty, Alicjo, jesteś ciepłokrwista?
– Raczej tak.
– Aha! Nie kłam. Za słabo jesz. Nie myśl, że tego nie widzę. Siedzisz i dziobiesz jedzenie jak jakaś panienka, wydłubujesz kawałeczek i odsuwasz widelcem na bok. A potem w piękne przedpołudnie mówisz, że zmarzłaś, i pędzisz po kamizelkę. Mnie nie oszukasz. Widzę więcej, niż ci się wydaje.
Alicja włożyła grzebień we włosy nad czołem Augusty. Musiała zrobić trzy kroki w tył, żeby przeciągnąć go jednym ruchem przez całą ich długość.
– A co jadłaś, idąc do Sztokholmu?
– Kartofle, rzecz jasna. Włożyłam ich trochę do kieszeni fartucha, kiedy schodziłam z pola. Po jakimś czasie doszłam do małej chatki, w której mieszkała staruszka. W czymś jej pomogłam, a ona w podzięce pozwoliła mi ugotować kartofle w swojej kuchni i jeszcze dała mi śledziowe ogony.
– A w czym jej pomogłaś?
– Sprawiłam, że jej kotka zamilkła.
Ręka Alicji znieruchomiała. Augusta uśmiechnęła się zadowolona i spojrzała w stronę słońca. Udany efekt dramatyczny.
– Nie stój tak i nie śpij – napomniała. – Czesz dalej. Musisz wiedzieć, że w tamtych czasach w Szwecji było pełno staruszek, które miały problemy z gadatliwymi zwierzętami. Im bardziej niedołężne, głodne i samotne były staruszki, tym bardziej gadatliwe robiły się ich kury i koty. Tamta staruszka od czternastu dni nie miała siły, żeby wstać z łóżka, leżała bez ruchu na szorstkim prześcieradle i czekała na przybycie kostuchy. Kiedy zapukałam do drzwi, pomyślała, że to ona. Później, kiedy rozpaliłam w piecu i nakarmiłam ją kilkoma ugotowanymi kartoflami, powiedziała mi, że właściwie nie ma nic przeciwko śmierci. Żyła już długo i uważała, że równie dobrze może umrzeć. Na świecie nie było tak znów wielu rzeczy, które mogłyby ją jeszcze zadziwić, a wydawało jej się, że w niebie może ich być sporo. Wszystko, czego pragnęła, to w spokoju zejść z tego padołu. Chciała sobie leżeć spokojnie w swoim łóżku i słyszeć, jak za oknami szumi las, tak samo, jak szumiał przez całe jej życie. Ale kotka nie dawała staruszce spokoju, zaczęła gadać już na trzeci dzień i od tamtej pory ciskała się po chacie, ciągle tylko marudząc i narzekając. Cierpieniom kotki nie było granic. Och, jakiegoż pecha miała, że wylądowała u takiej paskudnej staruszki. Było jej gorzej niż najnędzniejszemu kociemu przybłędzie. Nawet myszy i małe ptaszki były tutaj chudsze niż w innych miejscach. Uważała, że jej – pochodzącej z takiej dobrej rodziny, urodzonej na prawdziwej plebanii – należy się więcej od życia. To hańba, że żona pastora oddała ją, jeszcze kociaka, tej oto staruszce. Pastorowa okazała się kobietą bez serca i pozostaje zagadką, dlaczego pastor za karę nie wyrzucił jej precz, byłby to uczynek w prawdziwie chrześcijańskim duchu. W taki oto sposób kotka zrzędziła przez cały czas. Staruszka leżała zaś i czekała jedynie na to, by zrobiło się wokół niej cicho, żeby mogła słuchać szumu lasu i umrzeć w spokoju.
Alicja skrzywiła się. To była bajka dla dzieci, a nie prawdziwa historia, którą miała nadzieję usłyszeć. Być może Augusta domyślała się, że Alicja układa puzzle i że zapisuje te fragmenty opowieści Augusty, które zdają się zawierać źdźbło prawdy. Taki wybryk na pewno nie zostałby dobrze oceniony. Augusta sama chciała panować nad swoją pełną tajemnic historią.
– I co wtedy zrobiłaś? Wyrzuciłaś tego kota?
– To nie był kot, tylko kotka. To co innego. I nie wyrzuciłam jej, nie byłoby to żadnym rozwiązaniem. Staruszka do umierania potrzebowała w domu życia, trochę życia i trochę ciepła. Zadaniem kotki było leżeć cicho i spokojnie na jej piersi i lizać się po łapkach. Ewentualnie mogła też mruczeć.
– Więc co zrobiłaś?
– Ależ jesteś dzisiaj ciekawska! Nie możesz być cicho i pozwolić mi opowiadać spokojnie? Złapałam kotkę za kark, wyniosłam ją na dwór i postawiłam na wieku studni. Ale że była to wyniosła i nadęta kotka, zaraz się odwróciła, podniosła ogon do góry i poszłaby sobie natychmiast, gdybym nie zaczęła kłamać.
Alicja delikatnie rozczesywała grzebieniem mały, zaplątany lok pod prawym uchem Augusty..
– Aua! – krzyknęła Augusta. – Ostrożnie! Cóż, powiedziałam kotce, że jestem służącą pracującą w oborach u samego biskupa i że biskup wysłał mnie w świat. Miał on bowiem w domu kota, którego kochał bardziej niż kogokolwiek innego, kota, któremu w zwykłe dni podawano śmietankę w srebrnej miseczce, a w niedzielę sardynki z Portugalii. Mimo to kot nie czuł się całkiem szczęśliwy. Był melancholijnym, filozofującym kotem, który często wzdychał i zadawał sobie pytania o sens życia. Biskup pomyślał, że kotu poprawi się nastrój, jeśli w domu będzie też kotka, słodka i cicha kotka z dobrej rodziny. Ponieważ kot biskupa jest nieziemsko dobrym, niemal świętym kotem, kotka ta musi być także nader cnotliwa. Najlepiej by było, gdyby miała jakieś prawie anielskie uczynki na koncie, na przykład, gdyby leżała cicho, ogrzewając biedą staruszkę na łożu śmierci. Nie jesteś jeszcze gotowa z czesaniem?
Alicja włożyła grzebień do kieszeni i zrobiła krok w tył. Przez sekundę na lśniącej powierzchni włosów Augusty zalśniło całe spektrum kolorów. Alicja przyklękła na jednym kolanie, zebrała włosy w dłoniach i zaczęła je zwijać. Fryzura Augusty wyglądała prosto, ale była trudna do zrobienia. Wszystkie włosy należało zebrać w gruby na dziesięć centymetrów wałek na karku. Łatwiej byłoby zrobić kok, ale Alicja nie ważyła się nawet o tym wspomnieć. Tylko paniusie z Kościoła Zielonoświątkowców nosiły koki, a Augusta była wolnomyślicielką, członkinią Dobrych Templariuszy i Socjaldemokratycznego Klubu Kobiet. Kobiety jej pokroju czesały się w wałek.
– Jeszcze zanim skończyłam mówić, kotka zeskoczyła z wieka studni, usiadła pod drzwiami chaty i przechyliła głowę. Zrzędzenie? Słowo daje, że nigdy w życiu nie powiedziała słowa, jedyne, co jej leży na sercu, to pomóc swojej biednej żywicielce umrzeć w spokoju. Nie otworzyłam kotce od razu, przez chwilę stałam z ręką na klamce i tłumaczyłam, że jeszcze wrócę. Któregoś dnia przywędruję leśną ścieżką z kotem biskupa w koszyku wyściełanym aksamitem i jedwabiem – kot jest zbyt delikatny i wrażliwy na to, by dał radę sam przyjść – i jeśli usłyszę najmniejsze nawet marudzenie, zawrócę i pójdę sobie stąd. Za to jeśli w chacie będzie cicho i spokojnie, a jedyne, co da się usłyszeć, to szum lasu, włożę kotkę do koszyka i zabiorę ją ze sobą do gospodarstwa biskupa. Ledwie uchyliłam drzwi, kotka wślizgnęła się do środka, wskoczyła na łóżko staruszki i ułożyła jak trzeba. A kiedy ugotowałam resztę moich kartofli i spakowałam je w węzełek, kotka i jej pani już spały.
Alicja wetknęła szpilkę do włosów w wałek, jednocześnie podtrzymując dłonią tę część włosów, która nie była jeszcze upięta.
– A potem wyruszyłaś do Sztokholmu.
Augusta westchnęła.
– Tak. Potem wyruszyłam do Sztokholmu.
Alicja wsunęła na miejsce ostatnią szpilkę, zrobiła krok do tyłu i przyjrzała się swojemu dziełu.
– Opowiadaj dalej – poprosiła i wyciągnęła rękę, żeby pogładzić włosy babki. – Opowiedz, jak było naprawdę.
Augusta spuściła głowę i popatrzyła na swoje pokryte plamami dłonie.
– Nie – odpowiedziała. – Dzisiaj nie chcę pamiętać, jak było naprawdę.


(…)




Załóżmy, że istnieje niebo.
Załóżmy też, że Augusta się do niego dostała.
Nie żeby jedno lub drugie było szczególnie prawdopodobne, ale ponieważ daje nam to możliwość pozwolenia Auguście, by przyglądała się swoim potomkom w czasie przygotowań do pogrzebu Siri.
Zatem niech Augusta siedzi jak podstarzały cherubin na jednej z chmur żeglujących po błękitnym, kwietniowym niebie. Ta rola bardzo do niej pasuje; Augusta zachowała przez całe życie nie tylko swoje kasztanowe włosy, ale także młodzieńczo czyste białka oczu, i nawet w niebie kolory te nie uległy zmianie. Jest z tego zadowolona. Mniej cieszy ją, że musiała także zachować swoje grube ciało, które z biegiem lat okryło jej mięśnie i szkielet coraz bardziej chmuropodobnymi kształtami. Nieustannie więc zamęcza Pana Boga petycjami o przydzielenie jej innego i bardziej powabnego ciała niebiańskiego. Wszak w niebie jest też Izaak, i Augusta naprawdę uważa, że raj nie stanie się prawdziwie rajski, dopóki Izaak nie popatrzy na nią z tym samym olśnionym osłupieniem, z jakim popatrzył na nią tamtego ranka, kiedy przyjechała do Herräng.
Cóż zrobić, Augusta siedzi teraz na chmurze, mając w posiadaniu wszystkie swoje kolory i liczne podbródki. Przygląda się krajobrazowi na dole, oparłszy głowę na ręku, jak to zwykły robić cherubiny. Nawet dwadzieścia pięć lat po swojej śmierci czuje gorące przywiązanie do traktów, na których toczyło się jej dorosłe życie. Jednak stwierdzenie, że zachwyca się wszystkim, co widzi, byłoby kłamstwem. Häverödal nie robi na niej dobrego wrażenia, chociaż to tam na przykościelnym cmentarzu pochowano jej zwłoki. To miejsce ogarnęła apatia, myśli Augusta, zapomniana mała mieścina, którą stopniowo wchłania większe i bardziej świadome siebie Hallstavik.
Przyglądając się Hallstavik, Augusta marszczy czoło z takim samym niezadowoleniem i czułością, z jakim marszczyła je, kiedy Harald i Erland byli mali. Nieznośne smyki, wywracające wszystko do góry nogami! Hallstavik wygląda właśnie tak, jakby spustoszyła je banda małych chłopaczków. Panuje tu taki nieporządek, że łatwo przeoczyć rzeczy piękne: drobne ornamenty na budynkach fabryki i niezwykłą szkołę, którą kiedyś sam arcybiskup obwołał najpiękniejszą ze wszystkich wiejskich szkół w Szwecji. Miejski nieład kryje w sobie opowieść o dwudziestym wieku i industrializacji, ale tego Augusta nie jest w stanie dostrzec. Nie widzi, że porzucone mieszkania robotnicze to świadkowie znoju i walki pierwszych dziesięcioleci wieku, że solidne wille z cegły – własność urzędników i robotników wykwalifikowanych – opowiadają o okresie dobrobytu, który nastąpił później. Nie słyszy, że kamienice czynszowe szepczą o tych, którzy nigdy nie dopchali się do stołu; o ciemnookich, którzy przybyli zbyt późno, i o ludziach, w których oczach kryje się dzikość, tych, którzy nie zostali nawet zaproszeni. Być może Augusta nie jest w stanie dostrzec tych historii, bo Hallstavik jest miastem mężczyzn. Dosłownie. Miastem zbudowanym przez mężczyzn i dla mężczyzn, które w związku z tym także zrozumieć może jedynie mężczyzna.
Augusta zauważa – nie bez złośliwej satysfakcji – że w świecie, którego przyszłość nie będzie już zależała od fabryk, Hallstavik powoli odchodzi do historii. Wprawdzie opasły smok fabryki papieru ciągle stoi nad zatoką Edeboviken, dysząc i wypuszczając nad wodę swoje opary, wprawdzie w centrum miasteczka nadal stoi Ludowy Dom Kultury – solidna bryła z betonu wzniesiona w tym krótkim okresie historii, kiedy robotnikom przemysłowym wydawało się, że zdobyli zarówno przyszłość, jak i przeszłość – ale władza i świetność przeniosły się już gdzieś indziej. Nikt nie wie dokąd, ale wszyscy wiedzą, że nie ma ich ani w biurze fabryki, ani w sekretariacie związku robotniczego.
Inaczej jest w Herräng, ostatniej z trzech miejscowości, które Augusta ogląda ze swojej chmury. W Herräng czas nie odgrywa większej roli. Przyszłość i przeszłość splatają się z sobą i nikt nie widzi w tym nic dziwnego. Tak było przez setki lat, także za życia Augusty. I chociaż Herräng jest miasteczkiem fabrycznym w takim samym stopniu jak Hallstavik, to jednak tutaj łatwiej być kobietą. Może to dzięki ciszy: w Herräng da się usłyszeć szum wiatru i ludzkie szepty. Może ma to związek ze starymi domami poustawianymi schludnie w kratkę, wokół których są duże ogrody z drzewami wiśni i krzakami agrestowymi. Jeśli nie jest to po prostu kwestia światła, tego bardzo szczególnego światła, które spotyka się w zaledwie kilku miejscach na wschodnim wybrzeżu Szwecji, na którym rośnie tak dużo dębów, że niemal tworzą one dębową puszczę.
Auguście podoba się Herräng, podoba jej się jego spokój i powolność, i to, że nadal stoją tu prawie wszystkie stare domy, także dom sztygara Artura Svenssona. Podobają jej się nawet „Alpy”: szare kupy żużlu, które stoją w porcie niczym góry. Bez nich Herräng stałoby się idyllą, myśli Augusta, a ona przecież nigdy nie lubiła idylli.
Zagrożenie idyllą byłoby swoją drogą znacznie mniejsze, gdyby Augusta potrafiła przyznać przed sobą samą, że w Herräng znajdują się też szyby kopalniane, trzy ogromne, wypełnione wodą szyby, a do tego jeszcze setki małych. Jednak przez ostatnie czterdzieści lat swojego życia Augusta nie chciała o nich nic wiedzieć, nie uznawała nawet ich istnienia. Śmierć nie osłabiła jej uporu. Kiedy wody kopalni Glittergruvan zaczynają lśnić w słońcu, odwraca wzrok i podąża na swojej chmurze w przeciwnym kierunku, na południe, do Nordanäng.
Wtedy je dostrzega, dwie spośród grona swoich potomków, Alicję, która wkrótce skończy sześćdziesiąt lat, i Andżelikę, która niedługo będzie miała szesnaście. Idą gęsiego żwirowaną ścieżką z białego domu w kierunku samochodu, który stoi zaparkowany przed jej własnym domem. Augusta nie może powstrzymać pełnego zrozumienia uśmiechu, kiedy w nich obu rozpoznaje siebie samą. Dokładnie wie, jak to jest iść zdecydowanym krokiem Alicji, i wie równie dokładnie, jak wygląda świat obserwowany podejrzliwym wzrokiem Andżeliki. Ale jakżeż one się ubrały? Czy Alicja rzeczywiście zamierza iść na pogrzeb w spódnicy do kolan i z niedbale upiętymi włosami? Taka stara baba? A Andżelika? Czy naprawdę na pogrzeb swojej babci wybiera się w spodniach i butach gimnastycznych? Co się z tymi ludźmi dzisiaj porobiło? Nie są chyba tacy biedni, żeby nie mogli się porządnie ubrać!
Augusta wzdycha tak głęboko, że aż podfruwa koński ogon na głowie Andżeliki. Dziewczyna odwraca się, żeby zobaczyć, co dmuchnęło jej w kark, ale oczywiście nie jest w stanie tego dostrzec. Zaraz jednak o tym zapomina i podąża dalej za Alicją.
Kiedy Andżelika się urodziła, Augusta nie żyła już od wielu lat. Nigdy się nie znały, ale wiedzą o swoim istnieniu. Przy okazji obserwowania życia reszty swych potomków Augusta widywała też Andżelikę: latem, biegającą po trawie podczas jakiegoś przyjęcia rodzinnego, odrabiającą lekcje przy stole w kuchni Siri, przytulającą młodszego braciszka…
Tak, tak. Widziała też inne rzeczy, wolałaby jednak o nich nie wspominać. Nieprzyjemne rzeczy. Najchętniej by o nich zapomniała. Nie żeby miała czuć się winna z powodu czegoś, co wydarzyło się w długi czas po jej śmierci – tego by jeszcze brakowało! – ale dlatego, że zawsze, zarówno za życia, jak i potem, Augusta wycofywała się, jeśli napotykała cierpienie, którego nie mogła złagodzić i któremu nie była w stanie zapobiec. W związku z tym Andżelikę spotkał ten sam los, co szyby kopalniane w Herräng: Augusta nie życzy sobie, by jej przypominano o istnieniu tej praprawnuczki.
Nie zawsze tak było. Na początku życia Andżeliki Augusta obserwowała ją z zainteresowaniem. Przyglądała się z daleka Karinie już wtedy, kiedy jej brzuch zaczął się zaokrąglać, a gdy ta przeprowadzała się do nowego trzypokojowego mieszkania, obłok Augusty przez cały dzień unosił się nad blokiem. Augusta była zadowolona z tej przeprowadzki. Żeby nie powiedzieć, że była zadowolona z siebie. Może nie dokładnie z samej siebie, raczej z dokonań całej swojej generacji.
– To przecież my to osiągnęłyśmy – zwróciła się z satysfakcją do Socjaldemokratycznego Klubu Kobiet, który akurat przepływał obok na jakimś cumulusie. – To dzięki nam młoda kobieta, która zajdzie w ciążę, nie musi już żyć w hańbie ani oddawać swojego dziecka. To dzięki nam, jeśli nie ma na to ochoty, nie musi nawet wychodzić za mąż. I oczywiście może też dokonać aborcji. Spójrzcie teraz na moją prawnuczkę! Zdecydowała, że urodzi swoje dziecko i że sama sobie poradzi. A teraz wprowadza się do własnego mieszkania, bez męża i bez teściów… Jest wolną kobietą! Pierwszą w rodzinie. I to wszystko dzięki nam.
Członkinie klubu zaświergotały jak wróbelki, lecąc dalej ku zachodowi słońca:
– Jak dobrze! Ależ świetnie, że nareszcie jest tak dobrze!
Tylko że jakiś rok później nadeszło ni stąd, ni zowąd to ciemne i deszczowe jesienne popołudnie, kiedy Augusta z ciężkimi od deszczu skrzydłami dygotała z zimna na listopadowej chmurze, a Karina zmierzała z wózkiem do następnego postoju na drodze przymusu i samowyrzeczeń, którą chodziła teraz każdego dnia, drodze, która prowadziła pomiędzy zaledwie czterema punktami: fabryką, przedszkolem, sklepem spożywczym i trzypokojowym mieszkaniem. W wózku leżała Andżelika, czapeczka zjechała jej na oczy, dziewczynka miała katar, a w jej lewym uchu zaczynało łomotać nowe zapalenie. Nie mogła o tym powiedzieć, bo była jeszcze taka malutka, że znała tylko jedno słowo. Słowo, które powtarzała coraz bardziej marudnym głosem:
– Mama! Mama! Mama!
I wtedy Karina, prawnuczka Augusty, jej progenitura, zatrzymała się w pół kroku i w świetle ulicznej latarni przyjrzała się swojemu dziecku. Stała tak bez słowa patrząc na córkę, a później pochyliła się i naciągnęła jej czapeczkę jeszcze głębiej, tak że ta przykryła nie tylko oczy, ale także nos i buzię. Żeby uciszyć narastający w środku czapki płacz, Karina położyła na niej rękę i syknęła:
– Cicho, ty cholerny gnoju! Cicho!
Na moment rzeczywiście zrobiło się cicho. Jakby cały świat stanął, jakby bale drewna płynące rynnami w kierunku zdzierających korę maszyn, nagle zatrzymały się, jakby ciężarówce, która właśnie przejeżdżała z hukiem przez ulicę, raptem zepsuł się silnik, jakby statek towarowy, który dopiero co wyruszył z fabrycznego portu, wywrócił się i natychmiast poszedł na dno. Jednak Karina nic nie zauważyła, pochyliła się tylko bardziej nad wózkiem, z twarzą całą w smarkach i we łzach, i niemal przyciskając usta do buzi Andżeliki powtórzyła:
– Cicho, ty cholerny gnoju! Cicho! Cicho! Ciiicho!
W niebie Augusta przypomniała sobie wtedy inny czas i inne dziecko, przypomniała sobie, jak sama miała głowę pełną fabrycznego zgiełku, dokładnie tak, jak Karina, i jak sama była podobnie zmęczona i samotna. Pochyliła się nad tamtym dzieckiem z pełnym złości sykiem. Nie było to wspomnienie, które napełniało ją dumą. Wręcz przeciwnie. Gdyby Augusta została któregoś razu zmuszona do podsumowania swojej wiedzy, zdobytej w ciągu tych osiemdziesięciu lat na ziemi, skupiłaby się właśnie na tej chwili. Tak nie wolno robić, brzmiałaby nauka. W życiu może się zdarzyć niemal wszystko i większość błędów daje się naprawić, ale nie wolno pochylać się nad dzieckiem jak gorgona o oczach węża i przemawiać do niego głosem pełnym nienawiści. To zabronione. Tego trzeba zabronić. Jeśli się tego nie zabroni, świat stanie się wkrótce miejscem niemożliwym do życia.
W kolejnych latach starała się nie przepływać na swoje chmurze nad domem Kariny. Tylko jeden raz zajrzała w jej okno, ale natychmiast się cofnęła. Nie podobało jej się to, co tam zobaczyła, nie miała ochoty patrzeć na kobietę i dziewczynkę – obie pogrążone w samotnej rozpaczy – które stały po dwóch stronach zamkniętych kuchennych drzwi. Kobieta z całej siły opierała się o nie, żeby utrzymać je zamknięte. Dziewczynka, zapierając się nogami o podłogę, próbowała je otworzyć.
– Mamo! – wołała dziewczynka tak samo jak wcześniej. – Mamo! Mamo, mamo, mamo…
Ale kobieta w odpowiedzi waliła w drzwi zaciśniętymi pięściami i pociągając nosem, krzyczała:
– Zostaw mnie! Zostaw mnie! Zwariuję, jeśli nie dasz mi spokoju!
Przez kilka następnych lat Augusta nie widziała więcej Andżeliki, a