1863

Opis produktu:

Nową serię Wydawnictwa Sic!, "Zapomniane skarby literatury polskiej" otworzy tom p.t.: 1863, Elizy Orzeszkowej i Stefana Żeromskiego. Tom zawierał będzie opowiadania: Orzeszkowej Gloria victis oraz Żeromskiego, Rozdziobią nas kruki, wrony i Echa leśne. Będzie również opatrzony aneksami Andrzeja Nowaka i Jarosława Marka Rymkiewicza.
Zbiór opowiadań Elizy Orzeszkowej Gloria victis wydany został po raz pierwszy w roku 1910 przez wileńską księgarnię Wacława Makowskiego. W książce znalazło się wtedy pięć opowiadań: Oni, Oficer, Hekuba, Bóg wie kto oraz, na końcu, opowiadanie tytułowe. Była to ostatnia książka pisarki, która umarła w maju 1910 roku. Wszystkie te opowiadania Orzeszkowa napisała w ciągu dwóch lat - między grudniem roku 1906 a grudniem roku 1908. (...). O tym, jak doszło do powstania opowiadań i dlaczego Orzeszkowa dopiero pod koniec życia, w pierwszych latach XX wieku, zdecydowała się powrócić do wspomnień z lat swojej młodości, mówi jej list do Aurelego Drogoszewskiego z kwietnia 1907 roku). (...) `W połowie grudnia [mowa o roku 1906] mniej więcej uczułam się o tyle zdrowszą, że wstałam, poszłam do biurka i zaczęłam pisać opowiadania czy fragmenty, czy - nie wiem, jak mam to nazwać, z dziejów powstania 1863, z dziejów raczej ułamka tego powstania, który niegdyś przed oczyma mymi rozwijał się w stronach poleskich. Strony, ludzie, ich siedliska, ich słowa i czyny stanęły mi przed wzrokiem, zabrzmiały w słuchu, jak wczoraj widziane i słyszane. Nigdy zupełnie nie traciłam ich z pamięci, z myśli pełnej czci, z serca pełnego żałości. Ale wiedziałam, że zajmować się nimi daremnie; głośno opowiadać ich było nie wolno. Teraz wolno, więc zupełnie samoistnie, bez żadnych moich starań ani wysileń wskrzesły w pełnych barwach i kształtach. Są tam rzeczy, o których jeżeli ja nie opowiem, nikt nigdy wiedzieć nie będzie, bo wszyscy prawie współcześni już wymarli, nic głośno nie opowiedziawszy. [...] Może taka chwila, taka pora przyszła. Chcę całą książkę napisać. Tytuł jej dam skromny i razem krwawy: "1863". Nic więcej.`
Opowiadanie "Rozdzióbią nas kruki, wrony..." powstało w roku 1894. Stefan Żeromski pracował wówczas jako bibliotekarz w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu. (...) Pierwodruk opowiadania ukazał się w Przeglądzie Poznańskim w listopadzie 1894 roku, dokładnie: w numerze, który wyszedł z datą 11 listopada, co można by uznać - zważywszy, że Żeromski w "Rozdzióbią nas kruki..." daje nam wgląd w ówczesną (z końca wieku XIX) sytuację duszy polskiej - za wydarzenie cokolwiek tajemnicze, może nawet jakoś symboliczne. Tajemnicze - nikt bowiem nie mógł wtedy przewidzieć, co przydarzy się rozdartej i umęczonej duszy polskiej 11 listopada - za dwadzieścia cztery lata. Można jednak też powiedzieć, że posępna analiza tragicznego rozdarcia duszy polskiej, którą wykonał Żeromski, musiała poprzedzać uzdrowienie i odrodzenie tej duszy. Tak właśnie, tajemniczo i niejasno, literatura łączy się z dziejami, a jej arcydzieła zapowiadają dziejowe przemiany.
Opowiadanie "Echa leśne" Żeromski wydrukował wprzód w wydanym w roku 1904 w Krakowie Kalendarzu robotniczym na rok 1905, a potem w 1. zeszycie miesięcznika Krytyka z roku 1905 - było to wówczas, obok Chimery, najważniejsze polskie pismo poświęcone literaturze. W tymże roku 1905 Echa leśne ukazały się w Krakowie w osobnej książeczce.(...) O znaczeniu, jakie dla polskiej świadomości narodowej miały "Echa leśne" - opowiadanie o Polsce spacyfikowanej i zrusyfikowanej - może świadczyć fakt, że w roku 1933 we wsi Gózd w Górach Świętokrzyskich, przy szosie z Kielc do Radomia, na grobie powstańców styczniowych ustawiono metalowy krzyż i kamień, na którym umieszczono napis: "Powstańcowi 1863 r. bohaterowi Ech leśnych St. Żeromskiego obywatele wolnej Polski".
(z noty Jarosława Marka Rymkiewicza)