Rodzina - potrzeby - polityka społeczna

Opis produktu:

Ze wstępu:

Intuicyjne rozumienie polityki społecznej odnosi się zazwyczaj do zobowiązań
państwa w zakresie zaspokajania wybranych potrzeb społecznych, wśród których
do najczęściej wymienianych należą: bezpieczeństwo socjalne, usługi w zakresie
ochrony zdrowia, opieki i usług społecznych, edukacji, mieszkalnictwa, zatrudnienia.
Doświadczenie historyczne społeczeństw demokratycznych, czyni z państwa
głównego adresata oczekiwań społecznych związanych z procesem zaspokajania
potrzeb. Państwo w coraz większym stopniu jest obarczane odpowiedzialnością
za kondycję społeczną swoich członków. W zależności od historycznych
i bieżących doświadczeń zobowiązania te przypisywane są aparatowi państwa,
albo tylko częściowo administracji państwowej, a częściowo niepaństwowym
organizacjom (Dziewięcka-Bokun 2000:20-21). Obserwacja życia społecznego
(Giddens 2001; Toffler 1985) często wskazuje na daleko posuwające się zmiany
jednej z ważniejszych jego sfer, jaką jest małżeństwo i rodzina. Pojawiają się
wyraźne przeobrażenia w formowaniu rodziny i jej struktury oraz w wypełnianiu
ról małżeńskich i rodzinnych. Mamy więc do czynienia z erozją modelu rodziny
patriarchalnej i zaostrzaniem się konfliktu płci, które dają podstawę pojawieniu
się innych wskaźników przemian współczesnych rodzin polskich, jak opóźnianie
decyzji matrymonialnych i wzrost popularności związków nieformalnych, wzrost
liczby gospodarstw jednoosobowych czy dzieci pozamałżeńskich. Do kanonu
współczesnej literatury z zakresu socjologii rodziny należy przekonanie, że
przemiany makrospołeczne wymuszają zmiany w funkcjach rodziny, a zmiany
struktury rodziny wymagają zmian w funkcjonowaniu odpowiednich wymiarów
społeczeństwa globalnego (Tyszka 1999). Zależność pomiędzy rodziną a społeczeństwem wyraża się w tym, że funkcje i struktura rodziny muszą być co
najmniej niesprzeczne z wymogami społeczeństwa, w ramach którego rodzina
istnieje i odwrotnie. Połączenie więc dwóch sfer polityki społecznej i coraz
bardziej komplikujących się form życia małżeńsko-rodzinnego tworzy nowe
obszary wymagań i potrzeb niezaspokojonych.
Niniejsza praca stanowi próbę poznawczego spojrzenia na przedstawioną
kwestię. Przyjęte w niej założenia analizowano korzystając z koncepcji pomiaru

Wstęp
jakości życia. Jednym z najbardziej nurtujących pytań była kwestia dostosowania
form życia rodzinnego do możliwości zaspokajania potrzeb społecznych
ich członków i realizacji przypisanych im funkcji. Pytano tu także o specyfikę
uwarunkowań ulokowania rodzin w strukturze geograficznej regionu, jako
sprzyjającym gorszej sytuacji życiowej. Oczywiście, jest wiele badań na temat
jakości życia poświęconych diagnozowaniu i analizowaniu struktury społecznej
w różnych jej aspektach (Czapiński, Domański, Kwak 2005; Slany 2002).
Zmiany ekonomiczne, nowe warunki uczestnictwa w rynku pracy, bezrobocie,
urynkowienie usług opiekuńczych, wycofanie się państwa z roli pracodawcy
i dystrybutora usług oraz świadczeń spowodowały pogorszenie sytuacji materialnej
części rodzin. Poszukiwania badawcze przedstawione w tej pracy zostały
skupione na województwie lubuskim. Dane GUS z roku 2005 mówią o prawie
50% mieszkańców utrzymujących się ze źródeł pozazarobkowych (GUS 2005).
Takie postawienie problemu skłoniło do podjęcia próby poznania i zilustrowania
rzeczywistości jaką ukrywają za sobą przywoływane w badaniach liczby. Interesującym
było, czy jednostki z pozoru podobne do siebie stosują takie same sposoby
na konsumowanie i kumulowanie środków finansowych i jak owe sposoby przekładają się na podejmowane przez nie strategie matrymonialno-prokreacyjne.
Samorzutnie zrodziło się bowiem pytanie, jak organizowane są budżety domowe
w sytuacji niedoboru oraz jakie oczekiwania są kierowane na tej podstawie do
instytucji polityki społecznej, jako źródła wsparcia życia rodzinnego.
Inną inspirację do tych badań dostarczyło przekonanie o postępującej familizacji
życia społecznego naszego kraju. Za rozstrzygające o funkcjonowaniu
społeczeństwa i przebiegu zachodzących w nim zmian uznaje się wzajemne
powiązania między państwem, rynkiem a rodziną. Relacje te przyjmują formę
familizacji, gdy przerzuca się maksimum zadań państwa na rodzinę i gospodarstwo
domowe, lub defamilizacji, gdy poleganie jednostki na rodzinie zostaje
zmniejszone. Defamilizacja dokonuje się za pośrednictwem rynku lub państwa,
które może oferować usługi zmniejszające potrzebę wykorzystywania nieformalnych
sieci wsparcia (Warzywoda-Kruszyńska W. 2004:15-18). Jednak mimo
wprowadzonych regulacji, mających na celu ułatwienie łączenia pracy z życiem
rodzinnym, proces defamilizacji w Polsce jest słabo zaawansowany.
Prezentowana praca, której podstawą była analiza poziomu zaspokojenia
potrzeb bytowych mieszkańców województwa lubuskiego, a także próba rozpoznania
obiektywnych i subiektywnych składników jakości życia oraz społeczno-kulturowego
tła ich formowania składa się z pięciu zasadniczych części.
Pierwsza z nich obejmuje trzy podrozdziały poświęcone tematyce filogenezy
rodzin. Przedstawiono w niej podstawowe narzędzia analizy życia rodzinnego,
typy przyjmowanych struktur, wypełniane funkcje oraz nowe formy życia małżeńskiego,
uznawane przez badaczy (Kwak 2005; Slany 2002) za alternatywne dla
rodzin tradycyjnych. Rozważania dotyczące przemian życia małżeńsko-rodzinnego osadzone zostały w kontekście realizowanej w Polsce polityki społecznej.
W związku z tym część druga przedstawia analizę nurtu socjologicznego
w rozumieniu zadań polityki społecznej, modele polityki społecznej i przesłanki
aktywności socjalnej państwa. Z punktu widzenia przeprowadzonych badań
ważny był również wgląd w toczące się w literaturze przedmiotu rozważania
teoretyczne dotyczące polityki społecznej w Polsce i jej strategii dla województwa
lubuskiego przyjętej na lata 2005-2013. Wgląd ten służył dwóm celom.
Pierwszy â to walor poznawczy przedsięwzięcia. Drugi był związany z analizą
zadań polityki rodzinnej będących podstawą rozważania kwestii zaspokojenia
podstawowych potrzeb bytowych analizowanych gospodarstw domowych.
Rozdział trzeci pracy zawiera charakterystykę teoretyczno-metodologicznych
aspektów badań własnych. Zaprezentowano w nim podejmowane w pracy problemy
oraz procedury badawcze, dające podstawę pozyskania danych empirycznych
oraz sposób ich analizy. Osobne miejsce znalazła tu także charakterystyka
terenu badań, jako regionu szczególnego ze względu na poważne problemy,
skutkujące wielością osób szukających finansowego wsparcia i korzystających
z instytucjonalnej pomocy społecznej.
Kolejne części mają charakter empiryczny. Prezentowane w nich wyniki zostały
usystematyzowane zgodnie z przyjętymi w części metodologicznej obiektywnymi
wskaźnikami jakości życia. Wychodząc z założenia, że obiektywna sytuacja
finansowa gospodarstw domowych oddziałuje bezpośrednio na kształtowanie
możliwości szeroko rozumianej konsumpcji oraz formownia więzi społecznych,
w następnych rozdziałach przedstawiono możliwość realizacji potrzeb mieszkaniowych, edukacji, zabezpieczenia zdrowia i uczestnictwa w kulturze. Odwołano
się w nich do obiektywnych wskaźników sytuacji życiowej badanych (jak badanie
budżetów domowych) ale także subiektywnych ocen jakości życia otrzymanych
zarówno w wyniku przeprowadzonego sondażu, jak i uzupełniających go badań
jakościowych. Miało to na celu wskazanie oczekiwań respondentów w stosunku do
rozwiązań stosowanych w ramach polityki społecznej w Polsce oraz odnalezienie
obszarów potrzeb niezaspokojonych. Opracowanie uzupełnia zakończenie, w którym odwołano się do najważniejszych ustaleń badań oraz wskazano na możliwości dalszych poszukiwań, mając jednocześnie nadzieję, że otrzymane rezultaty będą mogły dać wkład w dyskusję nad skutecznością rozwiązań stosowanych w ramach polityki społecznej w Polsce oraz nad kreowanym przez nią modelem rodziny.
Prezentowana książka stanowi zmodyfikowaną wersję pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Anny Wachowiak. Jej publiczna obrona
odbyła się na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego w lipcu
2009 roku. Jednocześnie Rada Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego nadała tej dysertacji wyróżnienie. Zawarte w książce zagadnienia
i analizy wyników badań zostały w części zaprezentowane w postaci artykułów
i referatów konferencyjnych.

* * *
Pragnę podziękować wszystkim, których wsparcie przyczyniło się do powstania
obu tych opracowań. Szczególna wdzięczność należy się Respondentom
z województwa lubuskiego, którzy zgodzili się uczestniczyć w badaniach, oraz
studentom, którzy w ramach przedmiotu `badania terenowe` wystąpili w roli
ankieterów. Osobne podziękowania kieruję do Pani prof. dr hab. Anny Wachowiak, pod której opieką powstała dysertacja oraz Panów Recenzentów prof. dr hab. Jana Nikołajewa i prof. dr hab. Zbigniewa Zagórskiego, których recenzje utwierdziły mnie w przekonaniu o zasadności publikacji tego opracowania. Na koniec dziękuję najbliższym za wsparcie i cierpliwe znoszenie mojego funkcjonowania na `obrzeżach` życia rodzinnego.