NAWROTY NOCY (twarda)

Trudno o tej książce powiedzieć cokolwiek, by nie przegadać jej samej. "Dotknięcie" Nagrodą Nobla niejednokrotnie "wymusza" na czytelniku dostrzeżenie artyzmu dzieła. Tak prestiżowa nagroda nie może być przecież za nic - myślimy -i szukamy tego "czegoś", by tylko nie okazać się ignorantami. Cóż... Nie biegam za modą, nie czuję się gorsza, gdy moja ocena mija się z werdyktem Noblowskiego Komitetu. Tym razem rozumiem jednak, co mogło oszołomić i zachwycić członków jury w pisarstwie Modiano. "Nawroty nocy" to książka chaotyczna, niejednoznaczna, i trudna, ale w ten magiczny sposób, który pogłębia ciekawość czytelnika, zachęca do odkrywania, a nie wywołuje pot na czole podczas lektury i chęć rzucenia nią o ścianę. Modiano rzuca nas w środek akcji i wielu rzeczy nie tłumaczy, nie wyjaśnia, nie kończy. Pierwszoosoby narrator sam zresztą mówi: "[Mój biograf] nic nie zrozumie z tej historii. Ja też nie. Jesteśmy kwita". Co jest wyobrażeniem bohatera? Co jest jego wytłumaczeniem? Czy jest jakieś usprawiedliwienie? Zdrajca, kapuś, współpracownik gestapo? Człowiek bez idei, beznamiętny, bez ukochania dobra, ale też nie miłośnik zła? "Nawroty nocy" to swoista spowiedź bohatera, autoanaliza, próba odpowiedzenia sobie na pytanie: Kim jestem? Czy w tych chorych czasach w ogóle kimś jestem? Czy mogłem być kimś innym? A chciało mi się być innym? Bohater bez imienia, bez tożsamości, wychowany w miłości i cnocie, staje się zbrodniarzem bez instynktu zbrodniarza. Wiele pytań, niewiele odpowiedzi... Nie wiem nawet, czy bohatera oceniam, osądzam, nazywam, rozgrzeszam. W czasie lektury podążam za nim. Słucham tego, co mówi. Widzę Paryż jego oczami. A gdy zmykam książkę, to chyba nawet chciałabym umieć mu współczuć. Nocne podróże po francuskiej stolicy: obłąkane, szaleńcze, irracjonalne, mordercze mówią więcej o wojennym rzeczywistości niż niejeden podręcznik do historii. Powieść Patricka Modiano to nie rozrywka dla odbicia się od codzienności. To historia zwięzła, bolesna, zaskakująca, nie czarno-biała, wymagająca intelektualnego skupienia. Dla każdego miłośnika dobrej, niebanalnej literatury.

Takiego Paryża jeszcze nie znaliśmy - u Modiano nie jest to romantyczne miejsce dla zakochanych ani raj dla historyków sztuki, ale prawdziwe piekło, na którego ulicach toczą się wewnętrzne wojny w ramach II wojny światowej. Główny bohater jest podwójnym agentem, który stał się już całkowicie obojętny na to, co mu się w życiu wydarza, ale czy na pewno odporny? Autor zwodzi czytelnika, tak, że na początku mamy wrażenie, że ta opowieść to środek czyjegoś złego snu, dopiero po kilkudziesięciu stronach zaczynamy powoli dopasowywać do siebie elementy układanki i zagłębiać się w arkana fabuły - i Francji. Polecam "Nawroty nocy" wszystkim ceniącym sobie wielką literaturę.

"Paryż znów będzie się nazywał Miastem Światła, a ludzie na sali sądowej będą się przysłuchiwali, dłubiąc palcem w nosie, wyliczaniu naszych zbrodni: donosy, pobicia, kradzieże, morderstwa, wszelkiego rodzaju machinacje - sprawy, które w chwili, gdy zapisuję te linijki, są monetą obiegową. Kto zgodzi się przyjść, by świadczyć na moją korzyść? (...) Pluton egzekucyjny. I wszystkie okropności, jakie Madeleine Jacob zapisze na moje konto. (...) Jakkolwiek by było, moi wspólnicy zabiją mnie, zanim jeszcze Moralność, Sprawiedliwość, Ludzkość wyjdą znów na światło dzienne, aby mnie upokorzyć."


Człowiek o wielu imionach grasuje po wojennym Paryżu nocą. Jest policjantem i zdrajcą. Polityczną, moralną i osobistą prostytutką. Nie ma prawdziwego imienia, ale ma twarz - twarz pełną dziecięcej niewinności. Jest ścigającym i ściganym. Jest na skraju przepaści, ponieważ powierzono mu obustronnie rolę podwójnego szpiega. Misje musi wykonywać każdej nocy i zakończyć zanim nadejdzie świt. A ułatwieniem i utrudnieniem zarazem jest to, że losy świata obchodzą go tyle, co własne bezpieczeństwo - nic. Ocenia i podsumowuje innych, podczas gdy sam jest "chimerycznym chłopcem, który cierpi na chorobę: młodość, która bardo szybko przemija". A noc nawraca na każdej stronie.

Jeśli powyższą charakterystykę trudno zrozumieć, to dlatego, że trudno zrozumieć Modiano, który bez wątpienia osiągnął literacki kunszt i umiejętność operowania słowem, ale czegoś mu jednak zabrakło. Wkraczamy w rzeczywistość bohatera w losowo wybranym przez autora, tudzież pierwszoosobowego narratora, momencie i opuszczamy ją w podobnym. Fabuła nie tworzy historii, jest spojrzeniem na wycinek życia szpiega, ale nie jest to moment szczególny. Historia nie będzie miała początku i końca, będzie miała wyrwany z kontekstu środek.

Bohaterem drugoplanowym jest Paryż, który gnije, rozkłada się, cuchnie i zarasta wojenną dżunglą. Wojenna stolica Francji to także miejsce wypaczenia moralności. Rzecz dzieje się w określonej przestrzeni, ale w zupełnie onirycznym "pozaczasie". Kontury się rozmywają, a nawet jeśli nie, to przecież w nocy i tak wszystko wygląda inaczej.

?Nawroty nocy? to powieść, w której główny bohater porusza się po okupowanym Paryżu jak po świecie koszmaru. Suto zakrapiane i niemal perwersyjne spotkania kolaborantów, donosy, katowania członków ruchu oporu to codzienność głównego bohatera. Jednak nie jest to opowieść o zwyrodniałym człowieku, który stanął po złej stronie ? jest to historia człowieka zagubionego, który nie potrafi zrobić nic porządnego ze swoim życiem. Mocna powieść. Warto.

Ciemne, zamglone uliczki Paryża przeplatają się z ruchliwymi, gwarnymi imprezami elit francuskiej inteligencji. Modiano obrał sobie za cel, by pokazać jak bardzo jesteśmy niestali w swojej tożsamości, kiedy wisi nad nami niebezpieczeństwo śmierci. I choć jest to lektura trudna, wybitnie wręcz ambitna, warto się zapoznać z ,,Nawrotami nocy?.

Jest coś hipnotyzującego w stylu pisania Modiano. Choć jego styl nie jest oczywisty i przystępny, warto otworzyć się na to, co ma do powiedzenia. Wyobraźnia z jaką narracyjnie rozwiązał akcję ,,Nawrotów nocy? zdecydowanie zasługuje na Nobla.

Uwielbiam takie nieoczywiste powieści, w których to wyobraźnia czytelnika stanowi o pełnym odbiorze utworu. Na pewno jest to coś innego od tego, co znamy i lubimy w Polsce. Nie warto jednak się zamykać, warto poznawać nowe nurty, gatunki, pisarzy i Modiano mi to uświadomił.